Bhagavad Gita Chapter 18
CHAPTER 18
अथ अष्टादशः अध्यायः । मोक्ष संन्यास योगः ।
Now Chapter Eighteen. THE YOGA OF LIBERATION BY RENUNCIATION.
Lord Krishna
This chapter sums up the doctrine of the whole of the Gita and also the whole of the Vedic doctrine. What was said in the previous discourses has also been summarised. This discourse starts with Arjuna's question on the difference between sannyasa and tyaga. The Lord explains that Sannyasa or renunciation lies in the renunciation of selfish actions, and even more in the renunciation of the desire or greed for the fruits of any action. In tyaga, you engage yourself in performing actions but renouncing attachment and greed. True and proper renunciation is giving up selfishness and attachment while performing one’s legitimate duties.
If one performs actions by renouncing egoism and attachment and surrendering all desire for selfish, personal gain, one can qualify for the highest liberation.
VERSE 18.1
अर्जुनः
उवाच ।
संन्यासस्य
महा बाहो तत्त्वम् इच्छामि
वेदितुम् ।
त्यागस्य
च हृषीकेश पृथक् केशि निषूदन
॥ १८ १॥
Aphorism
Arjuna said: O mighty-armed, I wish to know the nature of Sannyasa and the nature of Tyaga, O Hrishikesha, and their difference, O Keshinishudana.
Note:
Hrishikesha = An epithet of Krishna, meaning ‘master of senses’.
Keshinishudana = An epithet of Krishna, meaning ‘slayer of Keshi’. Keshi was an asura whom the Lord slew.
Sannyasa and Tyaga = Both words generally denote renunciation. They have been used in the preceding chapters without distinction. Renunciation discussed in this verse and some following verses apply to karma yogis, who are unenlightened about the Ultimate Reality. But then the performance of duties does not apply to those following the path of knowledge. Sanyasis renounce religious rites, ceremonies, philanthropic duties, and other activities.
Performance of prescribed action by karma yogis, results in the purification of the heart and leads them to the path of knowledge.
This final chapter gives a summary of the whole Gita and the Vedic religious philosophy.
Meaning
अर्जुनः उवाच — Arjuna said; संन्यासस्य — of renunciation; महा बाहो — mighty armed; तत्त्वम् — the truth; इच्छामि — I desire; वेदितुम् — to know; त्यागस्य — of abandonment; च — and; हृषीकेश — Hrishikesha; पृथक् — severally; केशि निषूदन — slayer of Keshi.
With sandhi:
संन्यासस्य
महाबाहो तत्त्वमिच्छामि
वेदितुम् ।
त्यागस्य
च हृषीकेश पृथक्केशिनिषूदन
॥ १८ १॥
Anvaya:
हे महा बाहो! हे केशि निषूदन हृषीकेश ! (अहं) संन्यासस्य त्यागस्य च तत्त्वम् पृथक् वेदितुम् इच्छामि ।
VERSE 18.2
श्रीभगवान्
उवाच ।
काम्यानाम्
कर्मणाम् न्यासम् संन्यासम्
कवयः विदुः ।
सर्व
कर्म फल त्यागम् प्राहुः
त्यागम् विचक्षणाः ॥ १८ २॥
Aphorism
The Lord said: The giving up of activities that are based on material desire is known by sages as sannyasa. And giving up the results of all activities is what the wise call tyaga.
Note:
Sannyasa = Janna Yoga = Knowledge based Yoga. A yogi goes to a secluded place in a forest or cave to meditate without disturbance or distraction. He performs other austerities ignoring most bodily needs. See Notes on 6.11.
Tyaga = Performance of Nishkamya Karma, by renouncing the fruits of actions. Alternatively performing all actions in the name of the Lord and not taking credit for the actions. This is karma yoga.
Both sannyasa and tyaga have the same general idea of renunciation, with a slight distinction. The first is renunciation of all actions and the second is renunciation of the results of actions. Sanyasa is more difficult than tyaga. Both forms of renunciation will lead to the same goal (Chapter 5 Verse 5 Notes).
Meaning
श्रीभगवान् उवाच — The Lord said; काम्यानाम् — desireful; कर्मणाम् — actions; न्यासम् — renouncing; संन्यासम् — is renunciation; कवयः — poets; विदुः — know; सर्व — all; कर्म — works; फल — fruits; त्यागम् — renunciation; प्राहुः — declare; त्यागम् — abandonment; विचक्षणाः — the wise;
With sandhi:
काम्यानां
कर्मणां न्यासं संन्यासं
कवयो विदुः ।
सर्वकर्मफलत्यागं
प्राहुस्त्यागं विचक्षणाः
॥ १८ २॥
Anvaya:
कवयः काम्यानाम् कर्मणाम् न्यासम् संन्यासम् विदुः, विचक्षणाः (च) सर्व कर्म फल त्यागम् त्यागम् प्राहुः ।
VERSE 18.3
त्याज्यम्
दोषवत् इति एके कर्म प्राहुः
मनीषिणः ।
यज्ञ
दान तपः कर्म न त्याज्यम् इति
च अपरे ॥ १८ ३॥
Aphorism
Some learned men declare that all works should be relinquished as evil; others say that works of sacrifice, charity, and austerity should not be given up.
Note:
Some learned men, etc, = This follows the doctrine of Sankya philosophy.
According to Shankara, action and knowledge are incompatible. Action denotes diversity, such as the agent, the instrument of action, and the result. But a man endowed with knowledge sees only unity. Therefore all actions should be relinquished.
Action spoken in Gita includes religious rites, ceremonies, and sacrifices prescribed in the Vedas, and works of public welfare such as building a road, digging a public well, etc.
Meaning
त्याज्यम् — should be abandoned; दोषवत् — full of evil; इति — thus; एके — some; कर्म — karma, action; प्राहुः — say; मनीषिणः — the wise; यज्ञ — sacrifice; दान — charity; तपः — austerity; कर्म — action; न — not; त्याज्यम् — to be abandoned; इति — thus; च — and; अपरे — others.
With sandhi:
त्याज्यं
दोषवदित्येके कर्म प्राहुर्मनीषिणः
।
यज्ञदानतपःकर्म
न त्याज्यमिति चापरे ॥ १८ ३॥
Anvaya:
एके मनीषिणः कर्म दोषवत् (अस्ति तस्मात्) त्याज्यम् इति प्राहुः, अपरे च यज्ञ दान तपः कर्म न त्याज्यम् इति (आहुः)।
VERSE 18.4
निश्चयम्
शृणु मे तत्र त्यागे भरतसत्तम
।
त्यागः
हि पुरुष व्याघ्र त्रिविधः
सम्प्रकीर्तितः ॥ १८ ४॥
Aphorism
O best of the Bharatas, now hear My conclusions about relinquishment. O! Tiger among men, relinquishment has been explained as threefold.
Note:
Lord
is answering the question asked by Arjuna in Verse 1.
The
threefold relinquishment applies only to Karma Yogis who are ignorant
about the self.
Threefold = Three gunas: sattva, rajas, and tamas.
Bharatas
= Arjuna is a descendant of the Bharata dynasty.
Meaning
निश्चयम् — conclusion; शृणु — listen; मे — my; तत्र — there; त्यागे — renunciation; भरतसत्तम — O!
Best of Bharatas; त्यागः — renunciation;
हि — indeed; पुरुष — man; व्याघ्र — O!
Tiger; त्रिविधः — threefold;
सम्प्रकीर्तितः — is
declared.
With sandhi:
With
sandhi:निश्चयं
शृणु मे तत्र त्यागे भरतसत्तम
।
त्यागो
हि पुरुषव्याघ्र त्रिविधः
सम्प्रकीर्तितः ॥ १८ ४॥
Anvaya:
हे भरतसत्तम! तत्र त्यागे मे निश्चयम् शृणु । हे पुरुष व्याघ्र! त्यागः हि त्रिविधः सम्प्रकीर्तितः (अस्ति)।
VERSE 18.5
यज्ञ
दान तपः कर्म न त्याज्यम्
कार्यम् एव तत् ।
यज्ञः
दानम् तपः च एव पावनानि मनीषिणाम्
॥ १८ ५॥
Aphorism
Acts of sacrifice, charity, and austerity are not to be given up; they should be performed. Indeed, sacrifice, charity, and penance purify even the wise.
Meaning
यज्ञ — sacrifice; दान — charity; तपः — austerity; कर्म — work; न — not;
त्याज्यम् — should be abandoned; कार्यम् — to done; be एव — even; तत् — that; यज्ञः — sacrifice; दानम् — charity; तपः — austerity; च — and; एव — even; पावनानि — purifiers; मनीषिणाम् — of the wise;
With sandhi:
यज्ञदानतपःकर्म
न त्याज्यं कार्यमेव तत् ।
यज्ञो
दानं तपश्चैव पावनानि मनीषिणाम्
॥ १८ ५॥
Anvaya:
यज्ञ दान तपः कर्म न त्याज्यम् तत् कार्यम् एव । यज्ञः दानम् तपः च (एतानि) मनीषिणाम् पावनानि एव (सन्ति) ।
VERSE 18.6
एतानि
अपि तु कर्माणि सङ्गम् त्यक्त्वा
फलानि च ।
कर्तव्यानि
इति मे पार्थ निश्चितम् मतम्
उत्तमम् ॥ १८ ६॥
Aphorism
Even these activities should be done without attachment and expectation of result. O Partha. This is My conclusive final judgment.
Note:
Acts of sacrifice, charity, and austerity are performed because they have been declared obligatory duties by the scriptures. Furthermore, these actions purify the heart which leads to knowledge.
Meaning
एतानि — these; अपि — also; तु — indeed; कर्माणि — actions; सङ्गम् — attachment; त्यक्त्वा — having abandoned; फलानि — fruits; च — and; कर्तव्यानि — to be done (obligatory); इति — thus; मे — my; पार्थ — Partha;
निश्चितम् — certain; मतम् — opinion; उत्तमम् — best;
With sandhi:
एतान्यपि
तु कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा
फलानि च ।
कर्तव्यानीति
मे पार्थ निश्चितं मतमुत्तमम्
॥ १८ ६॥
Anvaya:
अपि तु एतानि कर्माणि सङ्गम् फलानि च त्यक्त्वा कर्तव्यानि इति, हे पार्थ! मे निश्चितम् उत्तमम् मतम् ।
VERSE 18.7
नियतस्य
तु संन्यासः कर्मणः न उपपद्यते
।
मोहात्
तस्य परित्यागः तामसः परिकीर्तितः
॥ १८ ७॥
Aphorism
Renunciation of prescribed duties is improper. If one relinquishes prescribed duties because of illusion, such renunciation is said to be in the mode of inertia.
Note:
Prescribed duties = These are daily worship and devotions for every aspirant. For householders, the duties include, feeding animals, showing hospitality to guests, and sanyasis. Through the performance of prescribed duties, the aspirant’s heart becomes pure and it will lead him to the path of knowledge.
Meaning
नियतस्य — of prescribed; तु — lndeed; संन्यासः — renunciation; कर्मणः — of action; न — not; उपपद्यते — be suitable; मोहात् — from delusion; तस्य — of that; परित्यागः — abandonment; तामसः — mode of inertia; परिकीर्तितः — is declared.
With sandhi:
यतस्य
तु संन्यासः कर्मणो नोपपद्यते
।
मोहात्तस्य
परित्यागस्तामसः परिकीर्तितः
॥ १८ ७॥
Anvaya:
नियतस्य कर्मणः तु संन्यासः न उपपद्यते । मोहात् तस्य परित्यागः तामसः परिकीर्तितः ।
VERSE 18.8
दुःखम्
इति एव यत् कर्म काय क्लेश
भयात् त्यजेत् ।
सः
कृत्वा राजसम् त्यागम् न एव
त्याग फलम् लभेत् ॥ १८ ८॥
Aphorism
He who relinquishes an action from fear of physical suffering, saying “painful,” and relinquishes does so in the mode of passion; he does not benefit from the relinquishment.
Note:
Does not get the benefit = Benefit accrues only if he relinquishes the fruits of the action and not for abandoning the action itself,
Meaning
दुःखम् — pain; इति — thus; एव — even; यत् — which; कर्म — action; काय — body; क्लेश — of pain; भयात् — from fear; त्यजेत् — may abandon; सः — he; कृत्वा — having done; राजसम् — mode of passion; त्यागम् — abandonment; न — not; एव — even; त्याग — abandonment; फलम् — fruit; लभेत् — may obtain.
With sandhi:
दुःखमित्येव
यत्कर्म कायक्लेशभयात्त्यजेत्
।
स
कृत्वा राजसं त्यागं नैव
त्यागफलं लभेत् ॥ १८ ८॥
Anvaya:
(यः) दुःखम् इति (मत्वा) एव यत् कर्म काय क्लेश भयात् त्यजेत्, सः राजसम् त्यागम् कृत्वा त्याग फलम् न एव लभेत् ।
VERSE 18.9
कार्यम्
इति एव यत् कर्म नियतम् क्रियते
अर्जुन ।
सङ्गम्
त्यक्त्वा फलम् च एव सः त्यागः
सात्त्विकः मतः ॥ १८ ९॥
Aphorism
O Arjuna, when one performs his prescribed duty only because it ought to be done, and renounces attachment and also the fruit, his renunciation is said to be in the mode of goodness.
Meaning
कार्यम् — ought to be done; इति — thus; एव — even; यत् — which; कर्म — action; नियतम् — prescribed; क्रियते — is done; अर्जुन — O! Arjuna; सङ्गम् — attachment; त्यक्त्वा — abandoned; फलम् — fruit; च — and; एव — even; सः — that; त्यागः — abandonment; सात्त्विकः — mode of goodness; मतः — is thought.
With sandhi:
कार्यमित्येव
यत्कर्म नियतं क्रियतेऽर्जुन
।
सङ्गं
त्यक्त्वा फलं चैव स त्यागः
सात्त्विको मतः ॥ १८ ९॥
Anvaya:
हे अर्जुन! कार्यम् इति (मत्वा) एव यत् नियतम् कर्म, सङ्गम् फलम् च एव त्यक्त्वा क्रियते, सः त्यागः सात्त्विकः मतः ।
VERSE 18.10
न
द्वेष्टि अकुशलम् कर्म कुशले
न अनुषज्जते ।
त्यागी
सत्त्व समाविष्टः मेधावी
छिन्न संशयः ॥ १८ १०॥
Aphorism
The intelligent renouncer, who is endowed with the mode of goodness and whose doubts are dispelled, never hates a duty because it is disagreeable, nor feels an attachment to a duty that is agreeable.
Note:
The seeker who performs his duties in the above manner gets his heart purified and gains knowledge of the Self. Gradually he renounces all actions and becomes devoted to Self-knowledge.
Meaning
न — not; द्वेष्टि — hates; अकुशलम् — unpleasant; कर्म — action; कुशले — in pleasant; न — not; अनुषज्जते — is attached; त्यागी — the abandoner; सत्त्व —mode of goodness; समाविष्टः — filled with; मेधावी — intelligent; छिन्न — cut; संशयः — doubt.
With sandhi:
न
द्वेष्ट्यकुशलं कर्म कुशले
नानुषज्जते ।
त्यागी
सत्त्वसमाविष्टो मेधावी
छिन्नसंशयः ॥ १८ १०॥
Anvaya:
सत्त्व समाविष्टः छिन्न संशयः मेधावी त्यागी अकुशलम् कर्म न द्वेष्टि, कुशले न अनुषज्जते।
VERSE 18.11
न
हि देह भृता शक्यम् त्यक्तुम्
कर्माणि अशेषतः ।
यः
तु कर्म फल त्यागी सः त्यागी
इति अभिधीयते ॥ १८ ११॥
Aphorism
It is indeed impossible for an embodied being to completely relinquish action. But he who relinquishes the fruits of action is said to be relinquished.
Notes:
The renunciation of all actions is possible only for one who does not identify himself with the body and knows him to be one with the Brahman.
Meaning
न — not; हि — indeed; देह भृता — by the enbodied; शक्यम् — possible; त्यक्तुम् — to abandon; कर्माणि — actions; अशेषतः — without reminder; यः — who; तु — indeed; कर्म — action; फल — fruit; त्यागी — abandoner;
सः — he; त्यागी — abandoner; इति — thus.
With sandhi:
न
हि देहभृता शक्यं त्यक्तुं
कर्माण्यशेषतः ।
यस्तु
कर्मफलत्यागी स त्यागीत्यभिधीयते
॥ १८ ११॥
Anvaya:
देह भृता अशेषतः कर्माणि त्यक्तुम् न शक्यम्, यः तु हि कर्म फल त्यागी सः त्यागी इति अभिधीयते ।
VERSE 18.12
अनिष्टम्
इष्टम् मिश्रम् च त्रिविधम्
कर्मणः फलम् ।
भवति
अत्यागिनाम् प्रेत्य न तु
संन्यासिनाम् क्वचित् ॥ १८
१२॥
Aphorism
For one who is not renounced, the threefold fruit of action accrues after death, desirable, undesirable, and mixed. But those who have renounced do not suffer or enjoy the result.
Meaning
अनिष्टम् — unwished; इष्टम् — wished; मिश्रम् — mixed; च — and; त्रिविधम् — three-fold; कर्मणः — actions; फलम् — the
fruit; भवति — is;
अत्यागिनाम् — non-abandoners; प्रेत्य — having
departed; न — not;
संन्यासिनाम् — for
the renouncers; क्वचित् — ever;
With sandhi:
अनिष्टमिष्टं
मिश्रं च त्रिविधं कर्मणः
फलम् ।
भवत्यत्यागिनां
प्रेत्य न तु संन्यासिनां
क्वचित् ॥ १८ १२॥
Anvaya:
अत्यागिनाम् कर्मणः इष्टम्,अनिष्टम्, मिश्रम् च त्रिविधम् फलम् प्रेत्य भवति, संन्यासिनाम् तु क्वचित् न।
VERSE 18.13
पञ्च
एतानि महा बाहो कारणानि निबोध
मे ।
साङ्ख्ये
कृत अन्ते प्रोक्तानि सिद्धये
सर्व कर्मणाम् ॥ १८ १३॥
Aphorism
O! Mighty-armed Arjuna, learn from me, the five causes declared in the Sankhya system for the accomplishment of all the actions, which puts an end to all actions.
Note:
Sankhya = The word Sankhya in this text refers to Vedanta and not the Sankhya philosophy expounded by Sage Kapila. Sankhya means analytical study.
The accomplishment of all the actions = Karma resulting from action is put to an end if the action is performed without attachment to the result. There is another interpretation to this – all actions cease when the knowledge of the Self is gained through the study of Vedanta,
Meaning
पञ्च — five; एतानि — these; महाबाहो — mighty armed; कारणानि — causes; निबोध — know; मे — of me; साङ्ख्ये — in the Sankhya; कृत — of action; अन्ते — the end; प्रोक्तानि — declared; सिद्धये — success; सर्व — all; कर्मणाम् — of actions.
With sandhi:
पञ्चैतानि
महाबाहो कारणानि निबोध मे ।
साङ्ख्ये
कृतान्ते प्रोक्तानि सिद्धये
सर्वकर्मणाम् ॥ १८ १३॥
Anvaya:
हे महा बाहो! सर्व कर्मणाम् सिद्धये कृत अन्ते साङ्ख्ये प्रोक्तानि एतानि पञ्च कारणानि मे निबोध
VERSE 18.14
अधिष्ठानम्
तथा कर्ता करणम् च पृथक् विधम्
।
विविधाः
च पृथक् चेष्टाः दैवम् च एव
अत्र पञ्चमम् ॥ १८ १४॥
Aphorism
The body, the doer, the various senses, the diverse kinds of endeavor, and the presiding deities, these are the five factors of action.
Note:
The five causes mentioned in the previous verse are detailed here.
Body = This is the seat of the Self, the center of the action, and through which are manifested desire, hatred, happiness, misery, and so on.
Presiding deity = Each of the senses has a presiding deity. For example, the sun is the presiding deity of the eye, with whose aid the eye sees.
Meaning
अधिष्ठानम् — the
body; तथा — also; कर्ता — the
doer; करणम् — senses;
च — and; पृथक् — severally; विधम् — kind; विविधाः — various; च — and;
पृथक् — several; चेष्टाः — activities; दैवम् — divinity; च — and; एव — even;
अत्र — here; पञ्चमम् — fifth.
With sandhi:
अधिष्ठानं
तथा कर्ता करणं च पृथग्विधम्
।
विविधाश्च
पृथक्चेष्टा दैवं चैवात्र
पञ्चमम् ॥ १८ १४॥
Anvaya:
अधिष्ठानम्, तथा कर्ता च, पृथक् विधम् करणम् च, विविधाः पृथक् चेष्टाः, अत्र दैवम् पञ्चमम् एव ।
VERSE 18.15
शरीर
वाक् मनोभिः यत् कर्म प्रारभते
नरः ।
न्याय्यम्
वा विपरीतं वा पञ्च एते तस्य
हेतवः ॥ १८ १५॥
Aphorism
Whatever action a man performs with his body, speech, or mind, whether right or wrong, is caused by these five factors.
Meaning
शरीर — body; वाक् — speech; मनोभिः — mind; यत् — which; कर्म — action; प्रारभते — performs; नरः — a
man; न्याय्यम् — propper; वा — or;
विपरीतं — improper; वा — or; पञ्च — five; एते — these; तस्य — of
that;
हेतवः — causes.
With sandhi:
शरीरवाङ्मनोभिर्यत्कर्म
प्रारभते नरः ।
न्याय्यं
वा विपरीतं वा पञ्चैते तस्य
हेतवः ॥ १८ १५॥
Anvaya:
नरः शरीर वाक् मनोभिः न्याय्यम् वा विपरीतं वा यत् कर्म प्रारभते, तस्य एते पञ्च हेतवः (सन्ति) ।
VERSE 18.16
तत्र
एवम् सति कर्तारम् आत्मानम्
केवलम् तु यः ।
पश्यति
अकृत बुद्धित्वात् न सः पश्यति
दुर्मतिः ॥ १८ १६॥
Aphorism
That being so, the man of perverted mind, who, on account of incorrect understanding, looks on the Self, the Absolute, as the agent, does not see at all.
Meaning
तत्र — there; एवम् — thus; सति — is being; कर्तारम् — the doer; आत्मानम् — the Self; केवलम् — alone; तु — but; यः — who; पश्यति — sees; अकृत — not done; बुद्धित्वात् — intelligence; न — not; सः — he; पश्यति — sees; दुर्मतिः — evil-minded;
With sandhi:
तत्रैवं
सति कर्तारमात्मानं केवलं
तु य:
|
पश्यत्यकृतबुद्धित्वान्न
स पश्यति दुर्मति:
|| 16||
Anvaya:
तत्र एवम् सति यः तु केवलम् आत्मानम् कर्तारम् पश्यति, सः दुर्मतिः अकृत बुद्धित्वात् न पश्यति ।
VERSE 18.17
यस्य
न अहङ्कृतः भावः बुद्धिः यस्य
न लिप्यते ।
हत्वा
अपि सः इमान् लोकान् न हन्ति
न निबध्यते ॥ १८ १७॥
Aphorism
He who is free from the feeling of egoism, whose understanding is undefiled, though he slays these men in this world, he slays not, nor is he bound.
Note:
Though he slays = It is the body that slays. Self is only a non-participating witness. So long as there is no desire for slaying, and it is done as a fulfillment of duty, the slaying does not affect the Self.
Whose understanding is undefiled = He does not identify the Self with the body nor does he identify good or bad actions performed by the body at the bidding of the gunas with the Self.
Free from the feeling of ego = Knowledge of the scriptures, training by a competent teacher, intense devotion to the Lord, etc will help one to free oneself from the feeling of ego.
Meaning
With sandhi:यस्य — of whom; न — not; अहङ्कृतः — egoistic; भावः — notion; बुद्धिः — reason; यस्य — of whom; न — not; लिप्यते — is affected; हत्वा — having slain; अपि — also; सः — he; इमान् — these; लोकान् — world; न — not; हन्ति — slays; न — not; निबध्यते — is bound;
With sandhi:
यस्य
नाहङ्कृतो भावो बुद्धिर्यस्य
न लिप्यते ।
हत्वाऽपि
स इमाँल्लोकान्न हन्ति न
निबध्यते ॥ १८ १७॥
Anvaya:
यस्य अहङ्कृतः भावः न, यस्य बुद्धिः न लिप्यते, सः इमान् लोकान् हत्वा अपि न हन्ति, न निबध्यते ।
VERSE 18.18
ज्ञानम्
ज्ञेयम् परिज्ञाता त्रिविधा
कर्म चोदना ।
करणम्
कर्म कर्ता इति त्रिविधः कर्म
सङ्ग्रहः ॥ १८ १८॥
Aphorism
Knowledge, the knowable, and the knower are the three factors that motivate action; the senses, the work, and the doer are the three constituents of action.
Notes:
Knowledge = any knowledge in general.
knower = the experiencer, under ignorance, partakes in the nature of the upadhi.
The senses = Different organs of perception externally and mind and
understanding internally.
Meaning
ज्ञानम् — the
knowledge; ज्ञेयम् — the
knowable; परिज्ञाता — the
knower;
त्रिविधा — threefold; कर्म — action; चोदना — inducement; करणम् — the
organ; कर्म — action; कर्ता — the
doer; इति — thus; त्रिविधः — threefold;
कर्म — action; सङ्ग्रहः — the
assemblage.
With sandhi:
ज्ञानं
ज्ञेयं परिज्ञाता त्रिविधा
कर्मचोदना ।
करणं
कर्म कर्तेति त्रिविधः
कर्मसङ्ग्रहः ॥ १८ १८॥
Anvaya:
ज्ञानम्, ज्ञेयम्, परिज्ञाता इति त्रिविधा कर्म चोदना (अस्ति) । करणम्, कर्म, कर्ता (इति) त्रिविधः कर्म सङ्ग्रहः (अस्ति) ।
VERSE 18.19
ज्ञानम्
कर्म च कर्ता च त्रिधा एव गुण
भेदतः ।
प्रोच्यते
गुण सङ्ख्याने यथावत् शृणु
तानि अपि ॥ १८ १९॥
Aphorism
Knowledge, action, and the doer are declared in the Sankhya philosophy to be of three kinds, according to the distinction of gunas. Hear of them.
Note:
The concept of gunas (modes) was introduced in the Sankya philosophy propounded by sage Kapila. This concept is accepted in Vedanta. Since knowledge, action, and the doer are characterized by the gunas (modes), they fall into the category of Prakriti (nature or matter) and they have nothing to do with the Self.
Meaning
ज्ञानम् — knowledge; कर्म — action; च —and; कर्ता — doer; च — and; त्रिधा — threefold; एव — even; गुण — modes; भेदतः — difference; प्रोच्यते — is said; गुण — modes; सङ्ख्याने — enumeration; यथावत् — exactly; शृणु — listen; तानि — these; अपि — even.
With sandhi:
ज्ञानं
कर्म च कर्ता च त्रिधैव गुणभेदतः
।
प्रोच्यते
गुणसङ्ख्याने यथावच्छृणु
तान्यपि ॥ १८ १९॥
Anvaya:
ज्ञानम्, कर्म च कर्ता च त्रिधा एव गुण भेदतः गुण सङ्ख्याने प्रोच्यते, तानि अपि यथावत् शृणु ।
VERSE 18.20
सर्व
भूतेषु येन एकम् भावम् अव्ययम्
ईक्षते ।
अविभक्तम्
विभक्तेषु तत् ज्ञानम् विद्धि
सात्त्विकम् ॥ १८ २०॥
Aphorism
The knowledge by which one indestructible is seen in all beings, undivided in the divided; know that that knowledge is in the mode of goodness.
Note:
Indestructible
thing = Brahman.
All beings = From unmanifested matter down to immovable objects.
Undivided = The Self is not different in different beings, it is undivided like the ether.
Meaning
सर्व — all; भूतेषु — beings; येन — by which; एकम् — one; भावम् — being; अव्ययम् — indestructible; ईक्षते — sees; अविभक्तम् — inseparable; विभक्तेषु — in the separate; तत् — that; ज्ञानम् — wisdom; विद्धि — know; सात्त्विकम् — mode of goodness.
With sandhi:
सर्वभूतेषु
येनैकं भावमव्ययमीक्षते ।
अविभक्तं
विभक्तेषु तज्ज्ञानं विद्धि
सात्त्विकम् ॥ १८ २०॥
Anvaya:
येन (जीवः) विभक्तेषु सर्व भूतेषु अविभक्तम्, एकम् अव्ययम् भावम् ईक्षते, तत् ज्ञानम् सात्त्विकम् विद्धि ।
VERSE 18.21
पृथक्त्वेन
तु यत् ज्ञानम् नाना भावान्
पृथक् विधान् ।
वेत्ति
सर्वेषु भूतेषु तत् ज्ञानम्
विद्धि राजसम् ॥ १८ २१॥
Aphorism
That knowledge through which one sees several manifold existences as separate knows that knowledge to be in the mode of passion.
Meaning
पृथक्त्वेन — by separateness; तु — but; यत् — which; ज्ञानम् — wisdom; नाना — various; भावान् — natures; पृथक् — various; विधान् — kinds; वेत्ति — knows; सर्वेषु — (in) all; भूतेषु — in beings; तत् — that; ज्ञानम् — knowledge; विद्धि — know; राजसम् — mode of passion.
With sandhi:
पृथक्त्वेन
तु यज्ज्ञानं नानाभावान्पृथग्विधान्
।
वेत्ति
सर्वेषु भूतेषु तज्ज्ञानं
विद्धि राजसम् ॥ १८ २१॥
Anvaya:
यत् ज्ञानम् पृथक्त्वेन सर्वेषु भूतेषु तु पृथक् विधान् नाना भावान् वेत्ति, तत् ज्ञानम् राजसम् विद्धि ।
VERSE 18.22
यत्
तु कृत्स्नवत् एकस्मिन् कार्ये
सक्तम् अहैतुकम् ।
अतत्त्वार्थवत्
अल्पम् च तत् तामसम् उदाहृतम्
॥ १८ २२॥
Aphorism
And that knowledge that is confined to one single effect as if it were whole, and is without reason and truth, and trivial; that knowledge is said to be in the mode of inertia.
Note:
One single effect = Such as the body being seen as the all-pervading Self or an image being regarded as the Lord. The Self is all-pervading but the mind steeped in tamas thinks it to be confined in one body.
Meaning
यत् — which; तु — but; कृत्स्नवत् — like the whole; एकस्मिन् — in one; कार्ये — action; सक्तम् — attached; अहैतुकम् —without cause; अतत्त्व अर्थ वत् — not based on truth; अल्पम् — small; च — and; तत् — that; तामसम् — mode of inertia; उदाहृतम् — is called;
With sandhi:
यत्तु
कृत्स्नवदेकस्मिन्कार्ये
सक्तमहैतुकम् ।
अतत्त्वार्थवदल्पं
च तत्तामसमुदाहृतम् ॥ १८ २२॥
Anvaya:
यत् तु एकस्मिन् कार्ये कृत्स्नवत् सक्तम् अहैतुकम् अतत्त्वार्थवत् अल्पम् च, तत्(ज्ञानं) तामसम् उदाहृतम् ।
VERSE
18.23
नियतम्
सङ्ग रहितम् अराग द्वेषतः
कृतम् ।
अफल
प्रेप्सुना कर्म यत् तत्
सात्त्विकम् उच्यते ॥ १८ २३॥
Aphorism
That action that is obligatory and performed without attachment, without love or hatred, and without desire for results is said to be in the mode of goodness.
Meaning
नियतम् — prescribed; सङ्ग — attachment; रहितम् — without; अराग — attachment; द्वेषतः — aversion; कृतम् — done; अफल — not of fruit; प्रेप्सुना — by the desirer; कर्म— action; यत्— which; तत्— that; सात्त्विकम् — mode of goodness; उच्यते — is called.
With sandhi:
नियतं
सङ्गरहितमरागद्वेषतः कृतम्
।
अफलप्रेप्सुना
कर्म यत्तत्सात्त्विकमुच्यते
॥ १८ २३॥
Anvaya:
अफल प्रेप्सुना यत् नियतम् कर्म सङ्ग रहितम् अराग द्वेषतः कृतम्, तत् सात्त्विकम् उच्यते ।
VERSE 18.24
यत्
तु काम ईप्सुना कर्म साहङ्कारेण
वा पुनः ।
क्रियते
बहुल आयासम् तत् राजसम् उदाहृतम्
॥ १८ २४॥
Aphorism
But action performed with great effort by one for the gratification of his desires, and done with a sense of egoism, is called action in the mode of passion.
Notes:
great effort =elaborate and expensive ritual.
egoism = Rajasic action is distinguished as being egoistic.
Meaning
यत् — which; तु — but; काम — desire; ईप्सुना — by desirer; कर्म — action;
साहङ्कारेण — with ego; वा — or; पुनः — again; क्रियते — done (passive of करोति) ; बहुल — great; आयासम् — labour; तत् — that; राजसम् — mode of passion; उदाहृतम् — is called.
With sandhi:
यत्तु
कामेप्सुना कर्म साहङ्कारेण
वा पुनः ।
क्रियते
बहुलायासं तद्राजसमुदाहृतम्
॥ १८ २४॥
Anvaya:
पुनः यत् तु काम ईप्सुना, साहङ्कारेण वा बहुल आयासम् कर्म क्रियते, तत् राजसम् उदाहृतम् ।
VERSE 18.25
अनुबन्धम्
क्षयम् हिंसाम् अनपेक्ष्य
च पौरुषम् ।
मोहात्
आरभ्यते कर्म यत् तत् तामसम्
उच्यते ॥ १८ २५॥
Aphorism
That action performed from delusion, without regard to capacity and consequences, loss and injury to others, is called the mode of inertia.
Note:
Capacity
= One’s own ability to complete the work undertaken.
Loss = Joss of power and wealth accruing from the performance of the sacrifice.
Meaning
अनुबन्धम् — consequence; क्षयम् — loss; हिंसाम् — injury; अनपेक्ष्य — without regarding; च — and; पौरुषम् — exertion; मोहात् — from delusion; आरभ्यते — is begun; कर्म — action; यत् — which; तत् — that; तामसम् — mode of inertia; उच्यते — is called.
With sandhi:
अनुबन्धं
क्षयं हिंसामनपेक्ष्य च
पौरुषम् ।
मोहादारभ्यते
कर्म यत्तत्तामसमुच्यते ॥
१८ २५॥
Anvaya:
अनुबन्धम् क्षयम् हिंसाम् पौरुषम् च अनपेक्ष्य यत् कर्म मोहात् आरभ्यते, तत् तामसम् उच्यते ।
VERSE 18.26
मुक्त
सङ्गः अनहं वादी धृति उत्साह
समन्वितः ।
सिद्धि
असिद्ध्योः निर्विकारः कर्ता
सात्त्विकः उच्यते ॥ १८ २६॥
Aphorism
Free from attachment, not egoistic, endued with firmness and confidence, not affected by success or failure, that doer is said to be in the mode of goodness.
Notes:
Success = Getting the fruit of the sacrifice performed.
Not affected = He performs the sacrifice because it is prescribed in the scriptures and not because of the desire for the fruits.
Meaning
मुक्त — free from; सङ्गः — attachment; अनहं वादी — without ego; धृति — with firmness; उत्साह — with confidence; समन्वितः — endowed; सिद्धि — success; असिद्ध्योः — failures; निर्विकारः — unchanged; कर्ता — doer; सात्त्विकः — mode of goodness; उच्यते — is called.
With sandhi:
मुक्तसङ्गोऽनहंवादी
धृत्युत्साहसमन्वितः ।
सिद्ध्यसिद्ध्योर्निर्विकारः
कर्ता सात्त्विक उच्यते ॥ १८
२६॥
Anvaya:
मुक्त सङ्गः, अनहं वादी, धृति उत्साह समन्वितः, सिद्धि असिद्ध्योः निर्विकारः कर्ता सात्त्विकः उच्यते ।
VERSE 18.27
रागी
कर्म फल प्रेप्सुः लुब्धः
हिंसात्मकः अशुचिः ।
हर्ष
शोक अन्वितः कर्ता राजसः
परिकीर्तितः ॥ १८ २७॥
Aphorism
Eagerly attached to the work, desirous of fruit, greedy, impure, often violent and cruel and brutal in the means he uses, full of joy and grief, such a doer is known to be in the mode of passion.
Notes:
Greedy = Thirsting for another's property and not giving away one's own property to worthy persons.
Impure = Devoid of internal and external purity.
Joy and grief = Rejoicing the attainment of a desirable object, feeling miserable when a desired object cannot be attained, and when an undesirable object is obtained.
Meaning
रागी — passionate; कर्म — action; फल — fruit; प्रेप्सुः — desirous; लुब्धः — greedy; हिंसात्मकः — cruelty; अशुचिः — unclean; हर्ष — with joy; शोक — with sorrow; अन्वितः — endowed with; कर्ता — doer; राजसः — mode of passion; परिकीर्तितः — is called.
With sandhi:
रागी
कर्मफलप्रेप्सुर्लुब्धो
हिंसात्मकोऽशुचिः ।
हर्षशोकान्वितः
कर्ता राजसः परिकीर्तितः ॥
१८ २७॥
Anvaya:
रागी, कर्म फल प्रेप्सुः, लुब्धः, हिंसात्मकः, अशुचिः, हर्ष शोक अन्वितः कर्ता राजसः परिकीर्तितः ।
VERSE 18.28
अयुक्तः
प्राकृतः स्तब्धः शठः नैष्कृतिकः
अलसः ।
विषादी
दीर्घ सूत्री च कर्ता तामसः
उच्यते ॥ १८ २८॥
Aphorism
Unsteady, vulgar, arrogant, dishonest, malicious, indolent, desponding, and procrastinating, such an agent (doer) is said to be in the mode of inertia.
Notes:
Vulgar = uncultured.
Procrastinating = sluggish.
Meaning
अयुक्तः — unbalanced; प्राकृतः — vulger; स्तब्धः — stubborn; शठः — cheatimg; नैष्कृतिकः — malicious; अलसः — lazy; विषादी — despairing; दीर्घसूत्री — procrastinatimg; च — and; कर्ता — doer; तामसः — mode of inertia; उच्यते — is called.
अयुक्तः
प्राकृतः स्तब्धः शठो
नैष्कृतिकोऽलसः ।
विषादी
दीर्घसूत्री च कर्ता तामस
उच्यते ॥ १८ २८॥
Anvaya:
अयुक्तः, प्राकृतः, स्तब्धः, शठः, नैष्कृतिकः, अलसः, विषादी, दीर्घ सूत्री च कर्ता तामसः उच्यते ।
VERSE 18.29
बुद्धेः
भेदम् धृतेः च एव गुणतः त्रिविधम्
शृणु ।
प्रोच्यमानम्
अशेषेण पृथक्त्वेन धनञ्जय
॥ १८ २९॥
Aphorism
The threefold division of intellect and firmness according to qualities, about to be taught fully and distinctively (by Me), listen, O! Dhananjaya.
Note:
Dhananjaya
= An epithet of Arjuna, meaning conquerer of wealth.
Qualities = gunas.
Meaning
बुद्धेः — of intellect; भेदम् — the distinction; धृतेः — firmness; च — and; एव — indeed; गुणतः — gunas, qualities; त्रिविधम् — threefold; शृणु — listen; प्रोच्यमानम् — being declared; अशेषेण — without remainder; पृथक्त्वेन — distinctively; धनञ्जय — O! Dhananjaya.
With sandhi:
बुद्धेर्भेदं
धृतेश्चैव गुणतस्त्रिविधं
शृणु ।
प्रोच्यमानमशेषेण
पृथक्त्वेन धनञ्जय ॥ १८ २९॥
Anvaya:
हे धनञ्जय! बुद्धेः धृतेः च एव गुणतः त्रिविधम् भेदम् अशेषेण पृथक्त्वेन प्रोच्यमानम् शृणु ।
VERSE 18.30
प्रवृत्तिम्
च निवृत्तिम् च कार्य अकार्ये
भय अभये ।
बन्धम्
मोक्षम् च या वेत्ति बुद्धिः
सा पार्थ सात्त्विकी ॥ १८ ३०॥
Aphorism
That which sees the law of action and the law of inaction, aught to be done and aught not to be done, what is to be feared and what is not to be feared, what binds the spirit of man and what sets it free, that understanding is sattvic, O Partha.
Note:
Activities = (pravritti) Action that causes bondage, The action taught in the Karma Kanda of the Vedas is called pravritti marga, or path of action. Nivritti marga leads to Liberation or Moksha, the highest goal of human beings. What is taught in the Upanishads (jnana Kanda) is Nivritti marga which leads to liberation. This is also called the path of inaction (renunciation), akarma, and sannyasa.
Knowledge is a vritti or a state of intellect (buddhi), where intellect undergoes a change of state according to gunas. The threefold nature of knowledge (jnana) has been described in verses 20-22.
Firmness (धरति ) is also a particular state of intellect (buddhi). Previous verse.
To be done: What is enjoined in the scriptures should be done. Those activities that are prohibited by the scriptures or social ethics should not be done.
Meaning
प्रवृत्तिम् — activities; च — and; निवृत्तिम् — inaction; च — and; कार्य — right conduct; अकार्ये — wrongconduct; भय — fear; अभये — fearlessness; बन्धम् — bondage; मोक्षम् — liberation; च — and; या — or; वेत्ति — knows; बुद्धिः— intellect; सा— that; पार्थ — O! Partha; सात्त्विकी — mode of goodness.
With sandhi:
प्रवृत्तिं
च निवृत्तिं च कार्याकार्ये
भयाभये ।
बन्धं
मोक्षं च या वेत्ति बुद्धिः
सा पार्थ सात्त्विकी ॥ १८ ३०॥
Anvaya:
हे पार्थ! या बुद्धिः प्रवृत्तिम् च निवृत्तिम् कार्य अकार्ये भय अभये च बन्धम् मोक्षम् च वेत्ति, सा सात्त्विकी (मता)।
VERSE 18.31
यया
धर्मम् अधर्मम् च कार्यम् च
अकार्यम् एव च ।
अयथावत्
प्रजानाति बुद्धिः सा पार्थ
राजसी ॥ १८ ३१॥
Aphorism
O! Pattha, that understanding which cannot distinguish between religion and irreligion, between what ought to be done and what ought not to be done, is in the mode of passion.
Notes:
Religion and irreligion = Dharma and adharma. Dharma is what is prescribed in the scriptures and adharma. Dharma is what is prohibited in the scriptures.
Meaning
यया — bywhich; धर्मम् — rightiousness; अधर्मम् — unrightiousness; च — and; कार्यम् — right comduct; च — and; अकार्यम् — wrong conduct; एव — indeed; च — and; अयथावत् — incorrectly; प्रजानाति — understands; बुद्धिः — intellect; सा — that; पार्थ — O! Partha; राजसी — mode of passion.
With sandhi:
यया
धर्ममधर्मं च कार्यं चाकार्यमेव
च ।
अयथावत्प्रजानाति
बुद्धिः सा पार्थ राजसी ॥ १८
३१॥
Anvaya:
हे पार्थ! यया च (बुद्ध्या जीवः) धर्मम् अधर्मम् च, कार्यम् अकार्यम् च, अयथावत् एव प्रजानाति सा बुद्धिः राजसी (मता)।
VERSE 18.32
अधर्मम्
धर्मम् इति या मन्यते तमसा
आवृता ।
सर्व
अर्थान् विपरीतान् च बुद्धिः
सा पार्थ तामसी ॥ १८ ३२॥
Aphorism
The understanding enveloped in darkness, regards the wrong as right and reverses all values; that O Partha, is tamasic.
Notes:
The understanding, the Buddhi, unser the influence of tamas calls light darkness and darkness light, thus reversing the values.
Meaning
अधर्मम् — wrong; धर्मम् — right; इति — thus; या — which; मन्यते — thinks; तमसा — with mode of inertia; आवृता — covered; सर्व — all; अर्थान् — things; विपरीतान् — perverted; च — and; बुद्धिः — intellect; सा — that; पार्थ— Partha; तामसी— mode of inertia;
With sandhi:
अधर्मं
धर्ममिति या मन्यते तमसावृता
।
सर्वार्थान्विपरीतांश्च
बुद्धिः सा पार्थ तामसी ॥ १८
३२॥
Anvaya:
हे पार्थ ! या बुद्धिः तमसा आवृता अधर्मम् धर्मम् इति, सर्व अर्थान् विपरीतान् च मन्यते, सा तामसी ।
VERSE 18.33
धृत्या
यया धारयते मनः प्राण इन्द्रिय
क्रियाः ।
योगेन
अव्यभिचारिण्या धृतिः सा
पार्थ सात्त्विकी ॥ १८ ३३॥
Aphorism
That unwavering concentration by which, through Yoga, one controls the mind, the senses, and the life, that firmness, O Partha, is the mode of goodness.
Note:
Unwavering concentration = Concentration through yoga on the ideal of Brahman. Only with the concentration on Brahman can one restrain the activities of the mind, the pranas (vital breath), and the senses. Brahman is not mentioned in the text. Concentration on Lord Krishna, or for that matter any other deity, is equally good.
Meaning
धृत्या — determination; यया — by
which; धारयते— sustains; मनः — mind;
प्राण — vital
breath; इन्द्रिय — sense
organs; क्रियाः — actions; योगेन — by
yoga; अव्यभिचारिण्या — unwavering; धृतिः — concentration; सा — that; पार्थ — O!
Partha; सात्त्विकी — mode
of goodness.
With sandhi:
धृत्या
यया धारयते मनःप्राणेन्द्रियक्रियाः
।
योगेनाव्यभिचारिण्या
धृतिः सा पार्थ सात्त्विकी
॥ १८ ३३॥
Anvaya:
हे पार्थ! (नरः) यया अव्यभिचारिण्या धृत्या मनः प्राण इन्द्रिय क्रियाः योगेन धारयते, सा धृतिः सात्त्विकी (अस्ति) ।
VERSE 18.34
यया
तु धर्म काम अर्थान् धृत्या
धारयते अर्जुन ।
प्रसङ्गेन
फल आकाङ्क्षी धृतिः सा पार्थ
राजसी ॥ १८ ३४॥
Aphorism
But that firmness, O! Arjuna, by which one holds fast to dharma, pleasure, and wealth, desiring the fruit of each through intense attachment indicates is the mode of passion.
Meaning
यया — by which; तु — but; धर्म — duty; काम — desire; अर्थान् — wealth; धृत्या — by firmness; धारयते — holds; अर्जुन — O! Arjuna; प्रसङ्गेन — by attachment; फल — fruit; आकाङ्क्षी — desirous; धृतिः — firmness; सा — that; पार्थ — O! Partha; राजसी — mode of passion.
With sandhi:
यया
तु धर्मकामार्थान्धृत्या
धारयतेऽर्जुन ।
प्रसङ्गेन
फलाकाङ्क्षी धृतिः सा पार्थ
राजसी ॥ १८ ३४॥
Anvaya:
हे पार्थ! हे अर्जुन! फल आकाङ्क्षी यया धृत्या तु प्रसङ्गेन धर्म काम अर्थान् धारयते सा धृतिः राजसी ।
VERSE 18.35
यया
स्वप्नम् भयम् शोकम् विषादम्
मदम् एव च ।
न
विमुञ्चति दुर्मेधा धृतिः
सा पार्थ तामसी ॥ १८ ३५॥
Aphorism
And the firmness by which a stupid person does not give up his sleep, fear, grief, despondency, and sensuality; that O! Partha, is the nature of inertia.
Notes:
Does not give up = Addicted to sleep etc.
Meaning
यया — by which; स्वप्नम् — sleep; भयम् — fear; शोकम् — grief; विषादम् — despondency; मदम् — intoxication; एव — indeed; च — and; न — not; विमुञ्चति — abandons; दुर्मेधा — evil-minded; धृतिः — firmness; सा— that; पार्थ— O! Partha; तामसी — mode of inertia.
With sandhi:
यया
स्वप्नं भयं शोकं विषादं मदमेव
च ।
न
विमुञ्चति दुर्मेधा धृतिः
सा पार्थ तामसी ॥ १८ ३५॥
Anvaya:
हे पार्थ! दुर्मेधा (नरः) यया स्वप्नम्, भयम्, शोकम्, विषादम्, मदम् एव च न विमुञ्चति, सा धृतिः तामसी (मता) ।
VERSE 18.36
सुखम्
तु इदानीम् त्रिविधम् शृणु
मे भरतर्षभ ।
अभ्यासात्
रमते यत्र दुःखान्तम् च निगच्छति
॥ १८ ३६॥
Aphorism
And now the three kinds of pleasure, hear from Me, O! Bull of the Bharatas. That in which one by practice rejoices and which puts an end to pain.
Meaning
सुखम् — happiness; तु— but; इदानीम् — now; त्रिविधम् — threefold; शृणु — listen; मे — of me; भरतर्षभ — bull of the Bharatas; अभ्यासात् — by practice; रमते — rejoices; यत्र — where; दुःखान्तम् — end of pain; च — and; निगच्छति — goes.
With sandhi:
सुखं
त्विदानीं त्रिविधं शृणु मे
भरतर्षभ ।
अभ्यासाद्रमते
यत्र दुःखान्तं च निगच्छति
॥ १८ ३६॥
Anvaya:
हे भरतर्षभ ! इदानीम् त्रिविधम् सुखम् तु मे शृणु, यत्र अभ्यासात् रमते, दुःखान्तम् निगच्छति च ।
VERSE 18.37
यत्
तत् अग्रे विषम् इव परिणामे
अमृत उपमम् ।
तत्
सुखम् सात्त्विकम् प्रोक्तम्
आत्म बुद्धि प्रसादजम् ॥ १८
३७॥
Aphorism
That which is like poison at first, in the end, like nectar, and that happiness born of the clear knowledge of the Self, is said to be in the nature of the mode of goodness.
Note:
Like poison at first = This happiness has to be attained through knowledge of the truth, renunciation of worldly objects, meditation, and concentration. These require an enormous amount of endeavor at the beginning.
Clear knowledge of the Self = This removes from the mind the impurity of rajas and tamas and endows it with clarity and serenity.
Meaning
यत् — which; तत् — that; अग्रे — in the beginning; विषम् — poison; इव — like; परिणामे — in the end; अमृत — nectar; उपमम् — simile; तत् — that; सुखम् — happiness; सात्त्विकम् — mode of goodness; प्रोक्तम् — is called; आत्म — Self; बुद्धि — knowledge; प्रसादजम् — born of purity.
With sandhi:
यत्तदग्रे
विषमिव परिणामेऽमृतोपमम् ।
तत्सुखं
सात्त्विकं प्रोक्तमात्मबुद्धिप्रसादजम्
॥ १८ ३७॥
Anvaya:
यत् अग्रे विषम् इव, परिणामे अमृत उपमम् तत् आत्म बुद्धि प्रसादजम् (अस्ति), तत् सुखम् सात्त्विकम् प्रोक्तम् ।
VERSE 18.38
विषय
इन्द्रिय संयोगात् यत् तत्
अग्रे अमृत उपमम् ।
परिणामे
विषम् इव तत् सुखम् राजसम्
स्मृतम् ॥ १८ ३८॥
Aphorism
That happiness which is derived from the union of senses with their objects at first like nectar, but in the end is like poison; that pleasure is said to be of the nature of passion.
Notes:
In the end, is like poison = After indulgence, one feels a deterioration in vigor, strength, wealth, and energy.
Meaning
विषय — with the objects; इन्द्रिय — of the senses; संयोगात् — from union; यत् — which; तत् — that; अग्रे — in the beginning; अमृत — nectar; उपमम् — like; परिणामे — in the end; विषम् — poison; इव — like; तत् — that; सुखम् — happiness; राजसम् — is of mode of passion; स्मृतम् — remembered.
With sandhi:
विषयेन्द्रियसंयोगाद्यत्तदग्रेऽमृतोपमम्
।
परिणामे
विषमिव तत्सुखं राजसं स्मृतम्
॥ १८ ३८॥
Anvaya:
यत् विषय इन्द्रिय संयोगात् अग्रे अमृत उपमम्, तत् परिणामे (च) विषम् इव (अस्ति) तत् सुखम् राजसम् स्मृतम् ।
VERSE 18.39
यत्
अग्रे च अनुबन्धे च सुखम्
मोहनम् आत्मनः ।
निद्रा
आलस्य प्रमाद उत्थम् तत्
तामसम् उदाहृतम् ॥ १८ ३९॥
Aphorism
And that happiness which both at first and afterward is delusive of the self, arising from sleep, indolence, and heedlessness, and that happiness is declared to be in the mode of inertia.
Meaning
यत् — which; अग्रे — in the beginning; च — and; अनुबन्धे — in the consequence; च — and; सुखम् — happiness; मोहनम् —delusive; आत्मनः —of the self; निद्रा — sleep; आलस्य — sloth; प्रमाद — negligence; उत्थम् — from them; तत् — that; तामसम् — mode of inertia; उदाहृतम् — is called.
With sandhi:
यदग्रे
चानुबन्धे च सुखं मोहनमात्मनः
।
निद्रालस्यप्रमादोत्थं
तत्तामसमुदाहृतम् ॥ १८ ३९॥
Anvaya:
यत् सुखम् अग्रे अनुबन्धे च आत्मनः मोहनम् च निद्रा आलस्य प्रमाद उत्थम्, तत् तामसम् उदाहृतम् ।
VERSE 18.40
न
तत् अस्ति पृथिव्याम् वा दिवि
देवेषु वा पुनः ।
सत्त्वम्
प्रकृतिजैः मुक्तम् यत् एभिः
स्यात् त्रिभिः गुणैः ॥ १८
४०॥
Aphorism
There is not an entity, either on earth or in heaven among the Shining Ones, that is freed from the three qualities, born of matter.
Note:
Shining
Ones = Celestial beings = Devas = demi-gods.
Qualities
= modes = gunas.
Matter
= Prakiriti. This is explained in the introduction to Chapter 13.
Meaning
न — not; तत् — that; अस्ति — is; पृथिव्याम् — in the earth; वा — or; दिवि — in heaven; देवेषु — among the gods; वा — or; पुनः — again; सत्त्वम् — a being; प्रकृतिजैः — born of nature; मुक्तम् — freed; यत् — which; एभिः — from these; स्यात् — may be; त्रिभिः— from three; गुणैः — modes.
With sandhi:
न
तदस्ति पृथिव्यां वा दिवि
देवेषु वा पुनः ।
सत्त्वं
प्रकृतिजैर्मुक्तं यदेभिः
स्यात्त्रिभिर्गुणैः ॥ १८
४०॥
Anvaya:
यत् सत्त्वम् एभिः प्रकृतिजैः त्रिभिः गुणैः मुक्तम् स्यात्, तत् पृथिव्याम् वा दिवि वा पुनः देवेषु (वा) न अस्ति ।
VERSE 18.41
ब्राह्मण
क्षत्रिय विशाम् शूद्राणाम्
च परन्तप ।
कर्माणि
प्रविभक्तानि स्वभाव प्रभवैः
गुणैः ॥ १८ ४१॥
Aphorism
The duties of Brahmins, Kshatriyas, Vaishyas, and Shudras are distributed according to the qualities (gunas) born of their own nature.
Notes:
Shudras are debarred from the study of Vedas. This does not mean that they cannot realize god.
Meaning
ब्राह्मण — Brahmins; क्षत्रिय — Kshattriyas (royality and warriors); विशाम् — Vaishyas (traders); शूद्राणाम् — Shudras (workers); च — and; परन्तप — O! Parantapa; कर्माणि — actions; प्रविभक्तानि — (are) distributed; स्वभाव — own nature; प्रभवैः — produced; गुणैः — by qualities.
With sandhi:
ब्राह्मणक्षत्रियविशां
शूद्राणां च परन्तप ।
कर्माणि
प्रविभक्तानि स्वभावप्रभवैर्गुणैः
॥ १८ ४१॥
Anvaya:
हे परन्तप! ब्राह्मण क्षत्रिय विशाम् शूद्राणाम् च कर्माणि स्वभाव प्रभवैः गुणैः प्रविभक्तानि (सन्ति) ।
VERSE 18.42
शमः
दमः तपः शौचम् क्षान्तिः
आर्जवम् एव च ।
ज्ञानम्
विज्ञानम् आस्तिक्यम् ब्रह्म
कर्म स्वभावजम् ॥ १८ ४२॥
Aphorism
Calm, self-control, austerity, purity, patience, rectitude, wisdom, knowledge, and acceptance of spiritual truth are the duties of the Brahmin, born of his own nature.
Note:
Austerity = See Chapter 17 verses 14-16.
Meaning
शमः — calm; दमः — self-control; तपः — austerity; शौचम् — purity; क्षान्तिः — patience; आर्जवम् — rectitude; एव — indeed; च — and; ज्ञानम् — wisdom; विज्ञानम् — knowledge; आस्तिक्यम् — belief; ब्रह्म — Brahmana; कर्म — action; स्वभावजम् — born of one’s nature.
With sandhi:
शमो
दमस्तपः शौचं क्षान्तिरार्जवमेव
च ।
ज्ञानं
विज्ञानमास्तिक्यं ब्रह्मकर्म
स्वभावजम् ॥ १८ ४२॥
Anvaya:
शमः, दमः, तपः, शौचम्, क्षान्तिः, आर्जवम्, आस्तिक्यम् ज्ञानम्, विज्ञानम्, एव च स्वभावजम् ब्रह्म कर्म ।
VERSE 18.43
शौर्यम्
तेजः धृतिः दाक्ष्यम् युद्धे
च अपि अपलायनम् ।
दानम्
ईश्वर भावः च क्षात्रम् कर्म
स्वभावजम् ॥ १८ ४३॥
Aphorism
Valour, splendor, resolution, dexterity, not fleeing in battle, charity, and lordship, are Kshatriya’s own nature.
Note:
Dexterity
= Resourcefulness. The performance of duties that come up
unexpectedly and demand ready action.
Lordship
= Temperament of a ruler and leader.
Meaning
शौर्यम् — valour; तेजः — splender; धृतिः — firmness; दाक्ष्यम् — dexterity; युद्धे — in battle; च — and; अपि — also; अपलायनम् — not fleeing; दानम् — charity; ईश्वर — of alord; भावः — nature; च — and; क्षात्रम् — Kshattriya; कर्म — action; स्वभावजम् — born of own nature.
With sandhi:
शौर्यं
तेजो धृतिर्दाक्ष्यं युद्धे
चाप्यपलायनम् ।
दानमीश्वरभावश्च
क्षात्रं कर्म स्वभावजम् ॥
१८ ४३॥
Anvaya:
शौर्यम्, तेजः, धृतिः, दाक्ष्यम्, युद्धे अपि च अपलायनम्, दानम्, ईश्वर भावः च (इति) स्वभावजम् क्षात्रम् कर्म (अस्ति) ।
VERSE 18.44
कृषि
गौरक्ष्य वाणिज्यम् वैश्य
कर्म स्वभावजम् ।
परिचर्या
आत्मकम् कर्म शूद्रस्य अपि
स्वभावजम् ॥ १८ ४४॥
Aphorism
Agriculture, cow protection, and trade are the natural work of the Vaishya. All work of the nature of service falls within the own nature of the Shudra.
Notes:
When persons of the different cast perform their prescribed duty will reap the benefits after death.
Meaning
कृषि — ploughing; गौरक्ष्य — cow-protection; वाणिज्यम् — trade; वैश्य — Vaishyas; कर्म — action; स्वभावजम् — born of own nature; परिचर्या — service; आत्मकम् — nature; कर्म — action; शूद्रस्य — of the Shudras; अपि — also; स्वभावजम् — born of own nature.
With sandhi:
कृषिगौरक्ष्यवाणिज्यं
वैश्यकर्म स्वभावजम् ।
परिचर्यात्मकं
कर्म शूद्रस्यापि स्वभावजम्
॥ १८ ४४॥
Anvaya:
कृषि गौरक्ष्य वाणिज्यम् स्वभावजम् वैश्य कर्म (अस्ति) अपि (च) शूद्रस्य परिचर्या आत्मकम् कर्म स्वभावजम् (अस्ति) ।
VERSE 18.45
स्वे
स्वे कर्मणि अभिरतः संसिद्धिम्
लभते नरः ।
स्वकर्म
निरतः सिद्धिम् यथा विन्दति
तत् शृणु ॥ १८ ४५॥
Aphorism
A man who is intent on his own duty attains perfection. Listen to how perfection is won by him who is intent on his own duty.
Meaning
स्वे — own; स्वे — own; कर्मणि — inaction; अभिरतः — engaged; संसिद्धिम् — perfection; लभते — obtains; नरः — a man; स्वकर्म — ownaction; निरतः — enjoyed; सिद्धिम् — perfection; यथा — also; विन्दति — finds; तत् — that; शृणु — listen.
With sandhi:
स्वे
स्वे कर्मण्यभिरतः संसिद्धिं
लभते नरः ।
स्वकर्मनिरतः
सिद्धिं यथा विन्दति तच्छृणु
॥ १८ ४५॥
Anvaya:
स्वे स्वे कर्मणि अभिरतः नरः संसिद्धिम् लभते । स्वकर्म निरतः (नरः) यथा सिद्धिम् विन्दति, तत् शृणु ।
VERSE 18.46
यतः प्रवृत्तिः भूतानाम् येन सर्वम् इदम् ततम् ।
स्वकर्मणा तम् अभ्यर्च्य सिद्धिम् विन्दति मानवः ॥ १८ ४६॥
Aphorism
By worship of the Lord, from whom the evolution of all beings originate, and by whom all this universe is pervaded, a man reaches perfection through the performance of his own duty.
Notes:
Evolution = 'Pravritti' may mean either evolution or activity. It proceeds from the Antaryamin, the inner ruler within.
Meaning
यतः — from whom; प्रवृत्तिः — forthcoming; भूतानाम् — of beings; येन — by whom; सर्वम् — all; इदम् — this; ततम् — spread; स्वकर्मणा — by own action; तम् — him; अभ्यर्च्य — having worshipped; सिद्धिम् — perfection; विन्दति — finds; मानवः — man.
With sandhi:
यतः
प्रवृत्तिर्भूतानां येन
सर्वमिदं ततम् ।
स्वकर्मणा
तमभ्यर्च्य सिद्धिं विन्दति
मानवः ॥ १८ ४६॥
Anvaya:
यतः भूतानाम् प्रवृत्तिः, येन इदम् सर्वम् ततम् तम् स्वकर्मणा अभ्यर्च्य मानवः सिद्धिम् विन्दति ।
VERSE 18.47
श्रेयान् स्वधर्मः विगुणः पर धर्मात् स्वनुष्ठितात् ।
स्वभाव नियतम् कर्म कुर्वन् न आप्नोति किल्बिषम् ॥ १८ ४७॥
Aphorism
It is better to engage in one’s own duty, even though it may not be performed perfectly than to engage in another’s duty that can be performed perfectly. One does not incur sin when one performs one’s own duty.
Note:
Chapter
3 verse 35 expresses the same idea.
One’s
own duty = Described in Verses 42-44 above.
Meaning
श्रेयान् — better; स्वधर्मः — own
duty; विगुणः — without
quality; पर — of
another; धर्मात् — than
duty; स्वनुष्ठितात् — well
done; स्वभाव — own
nature; नियतम् — ordained; कर्म — action; कुर्वन् — doing; न — not;
आप्नोति — obtains; किल्बिषम् — sin;
With sandhi:
श्रेयान्स्वधर्मो
विगुणः परधर्मात्स्वनुष्ठितात्
।
स्वभावनियतं
कर्म कुर्वन्नाप्नोति किल्बिषम्
॥ १८ ४७॥
Anvaya:
स्वनुष्ठितात् पर धर्मात् विगुणः स्वधर्मः श्रेयान् स्वभाव नियतम् कर्म कुर्वन् किल्बिषम् न आप्नोति।
VERSE 18.48
सहजम्
कर्म कौन्तेय सदोषम् अपि न
त्यजेत् ।
सर्वारम्भाः
हि दोषेण धूमेन अग्निः इव
आवृताः ॥ १८ ४८॥
Aphorism
Every endeavor is covered by some fault, just as fire is covered by smoke. Therefore one should not abandon the work born of his nature, O! Kaunteya, even if such work has faults.
Note:
Work
born of his nature = work prescribed for the cast.
Covered
by some fault = All undertakings are made up of three gunas.
Meaning
सहजम् — inborn; कर्म — action; कौन्तेय — O! Kaunteya; सदोषम् — with fault; अपि — even; न — not; त्यजेत् — let (him) abandon; सर्वारम्भाः — all undertakings; हि — indeed; दोषेण — by fault; धूमेन — by smoke; अग्निः — fire; इव — like; आवृताः — covered.
With sandhi:
सहजं
कर्म कौन्तेय सदोषमपि न त्यजेत्
।
सर्वारम्भा
हि दोषेण धूमेनाग्निरिवावृताः
॥ १८ ४८॥
Anvaya:
हे कौन्तेय! सहजम् कर्म सदोषम् अपि न त्यजेत्, धूमेन अग्निः इव हि सर्वारम्भाः दोषेण आवृताः (सन्ति) ।
VERSE 18.49
असक्त
बुद्धिः सर्वत्र जित आत्मा
विगत स्पृहः ।
नैष्कर्म्य
सिद्धिम् परमाम् संन्यासेन
अधिगच्छति ॥ १८ ४९॥
Aphorism
One whose wisdom is everywhere unattached, the self subdued, without desires, he goes by renunciation to the supreme perfection of freedom from obligation.
Note:
Self = Antahkarana = Inner instrument = the totality of the mind, including the thinking faculty, the sense of I-ness, and the discriminating faculty. It also refers to the four functions of the mind, namely the manas (the mind or lower mind), buddhi (the intellect or higher mind), chitta (memory, or, consciousness), and ahamkara (egoism, or, I-ness).
Freedom from obligation = By virtue of the knowledge of the unity of the actionless Brahman and the Self, he becomes free from actions. It is a siddhi or perfection – Naishkarmyasiddi.
A person who attained perfection by performing his duty (as described in Verse 46 above), in the service of the Lord, has come by the knowledge of the Self, can attain Naishkarmya perfection or absolute freedom from action.
Meaning
असक्त — unattached; बुद्धिः — intellect; सर्वत्र — everywhere; जित — conquered; आत्मा — self; विगत — gone; स्पृहः — desires; नैष्कर्म्य — action less; सिद्धिम् — perfection; परमाम् — highest; संन्यासेन — renunciation; अधिगच्छति — obtains.
With sandhi:
असक्तबुद्धिः
सर्वत्र जितात्मा विगतस्पृहः
।
नैष्कर्म्यसिद्धिं
परमां संन्यासेनाधिगच्छति
॥ १८ ४९॥
Anvaya:
सर्वत्र असक्त बुद्धिः जित आत्मा, विगत स्पृहः (नरः) परमाम् नैष्कर्म्य सिद्धिम् संन्यासेन अधिगच्छति ।
VERSE 18.50
सिद्धिम्
प्राप्तः यथा ब्रह्म तथा
आप्नोति निबोध मे ।
समासेन
एव कौन्तेय निष्ठा ज्ञानस्य
या परा ॥ १८ ५०॥
Aphorism
O! Kaunteya, learn from Me how one who has attained this perfection can attain the highest state of wisdom, Brahman, which I shall now summarize.
Note:
Attained this perfection = In this perfect body and senses are prepared for the knowledge as a result of the Lord’s Grace obtained by the performance of prescribed duty. This serves as a prelude to the jnana-nishta, devotion to knowledge, by which he attains Brahman.
Meaning
सिद्धिम् — perfection; प्राप्तः — attained; यथा — as; ब्रह्म — Brahman; तथा — so; आप्नोति — obtains; निबोध — learn; मे — of me; समासेन — by summary; एव — indeed; कौन्तेय — O! Kauntaya; निष्ठा — state; ज्ञानस्य — of wisdom; या — or; परा — the highest.
With sandhi:
सिद्धिं
प्राप्तो यथा ब्रह्म तथाप्नोति
निबोध मे ।
समासेनैव
कौन्तेय निष्ठा ज्ञानस्य या
परा ॥ १८ ५०॥
Anvaya:
हे कौन्तेय! सिद्धिम् प्राप्तः (मानवः) यथा ब्रह्म आप्नोति, तथा मे समासेन एव निबोध, या (च इयं ब्रह्म प्राप्तिः) (सा) ज्ञानस्य परा निष्ठा (वर्तते) ।
VERSE 18. 51
बुद्ध्या
विशुद्धया युक्तः धृत्या
आत्मानम् नियम्य च ।
शब्दादीन्
विषयान् त्यक्त्वा राग द्वेषौ
व्युदस्य च ॥ १८ ५१॥
Aphorism
Uniting the pure intelligence (with the Self), controlling the self by a firm and steady will, having renounced sound and the other objects of the senses, having cast aside all liking and disliking, (one is fit to become the Brahman),
Note:
Pure intelligence = Wisdom free from doubt and delusion, and unswerving devotion to the goal. Pure wisdom reflects Consciousness without distortion. It recognizes that the Self is the same as Brahman.
Renounced sound = Renouncing everything other than the minimum that is required for the sustenance of the body.
Liking and disliking = Giving up love and hatred for even the objects that are required for the sustenance of the body.
Meaning
बुद्ध्या — intellect; विशुद्धया — by purified; युक्तः — endowed with; धृत्या — firmness; आत्मानम् — self; नियम्य — having controlled; च — and; शब्दादीन् — beginning with sound; विषयान् — objects; त्यक्त्वा — having abandoned; राग — passion; द्वेषौ — hatred; व्युदस्य — casting aside; च — and.
With sandhi:
विविक्तसेवी
लघ्वाशी यतवाक्कायमानस:
|
ध्यानयोगपरो
नित्यं वैराग्यं समुपाश्रित:
|॥
१८ ५२॥
Anvaya:
विशुद्धया बुद्ध्या युक्तः, धृत्या आत्मानम् नियम्य च, शब्दादीन् विषयान् त्यक्त्वा, राग द्वेषौ व्युदस्य च।
VERSE 18.52
विविक्त
सेवी लघु आशी यत वाक् काय मानसः
।
ध्यान
योग परः नित्यम् वैराग्यम्
समुपाश्रितः ॥ १८ ५२॥
Aphorism
Resorting to solitude, eating but limited, controlling speech, body, and mind, ever-engaged meditation and concentration, taking refuge in dispassion;
Note:
Resorting to solitude, eating but limited = solitude, and control of food is conducive to the purity of the mind because they eliminate distraction, drowsiness, and other hindrances. Spots that provide solitude are a jungle, a sandbank of a river, a mountain cave, a place of worship, etc.
Ever engaged = This implies that the aspirant for self-knowledge gives up all other rituals and ceremonies and practices only meditation and concentration.
Meditation is upon the true nature of the self. He does not do Japa (repetition of the Lord’s names), or repetition of hymns, chants or mystic formulas, etc.
Concentration is one-pointedness of the mind on the self.
Meaning
विविक्त — solitude; सेवी — serves; लघु — light; आशी — eats; यत — controlled; वाक् — speech; काय — body; मानसः — mind; ध्यान — meditation; योग — yoga; परः — supreme; नित्यम् — always; वैराग्यम् — dispassion; समुपाश्रितः — taking refuge in.
With sandhi:
विविक्तसेवी
लघ्वाशी यतवाक्कायमानसः ।
ध्यानयोगपरो
नित्यं वैराग्यं समुपाश्रितः
॥ १८ ५२॥
Anvaya:
विविक्त सेवी, लघु आशी, यत वाक् काय मानसः, नित्यम् ध्यान योग परः, वैराग्यम् समुपाश्रितः (च),
VERSE 18.53
अहङ्कारम्
बलम् दर्पम् कामम् क्रोधम्
परिग्रहम् ।
विमुच्य
निर्ममः शान्तः ब्रह्म भूयाय
कल्पते ॥ १८ ५३॥
Aphorism
Having cast aside egoism, strength, arrogance, desire, wrath, and covetousness, and who is selfless and peaceful; he is fit to be one with Brahman.
Note:
Having cast aside... covetousness = This is the characteristic of a monk (a sanyasi) of the highest order, who does not keep with him the slightest possession even for the bare sustenance of the body.
Egoism = Identifying the self with the body.
Strength = Strength combined with passion and desire, but not the physical strength of the body, which is natural and cannot be given up.
Meaning
अहङ्कारम् — egoism; बलम् — power; दर्पम् — arrogance; कामम् — desire; क्रोधम् — anger; परिग्रहम् — selfishness; विमुच्य — having abandoned; निर्ममः — without mineness; शान्तः — peaceful; ब्रह्म — Brahman; भूयाय — for oneness; कल्पते — is fit.
With sandhi:
अहङ्कारं
बलं दर्पं कामं क्रोधं परिग्रहम्
।
विमुच्य
निर्ममः शान्तो ब्रह्मभूयाय
कल्पते ॥ १८ ५३॥
Anvaya:
अहङ्कारम् बलम् दर्पम् कामम् क्रोधम् परिग्रहम् (च) विमुच्य, निर्ममः, शान्तः, (नरः) ब्रह्म भूयाय कल्पते ।
VERSE 18.54
ब्रह्म
भूतः प्रसन्न आत्मा न शोचति
न काङ्क्षति ।
समः
सर्वेषु भूतेषु मत् भक्तिम्
लभते पराम् ॥ १८ ५४॥
Aphorism
Having become Brahman and being tranquil in heart, he never laments or desires. He treats alike all beings and attains supreme devotion to Me.
Notes:
Having
become Brahman = By identifying the Self and Brahman as one.
Never
laments or desires = He does not identify himself with the body,
senses, and mind, and therefore he has no reason to lament or desire.
'Treats alike' = He regards the pleasure and pain of others as if they were
his own.
Supreme
devotion to Me = Chapter 7 verse 16.
Meaning
ब्रह्म — Brahman; भूतः — become; प्रसन्न — tranquil; आत्मा — self; न — not; शोचति — grieves; न — not; काङ्क्षति — desires; समः — equal; सर्वेषु — among all; भूतेषु — beings; मत् — in me; भक्तिम् — devotion; लभते — obtains; पराम् — highest.
With sandhi:
ब्रह्मभूतः
प्रसन्नात्मा न शोचति न
काङ्क्षति ।
समः
सर्वेषु भूतेषु मद्भक्तिं
लभते पराम् ॥ १८ ५४॥
Anvaya:
ब्रह्म भूतः प्रसन्न आत्मा (सन्) न शोचति, न काङ्क्षति, (च) सर्वेषु भूतेषु समः (भूत्वा) पराम् मत् भक्तिम् लभते ।
VERSE 18.55
भक्त्या
माम् अभिजानाति यावान् यः च
अस्मि तत्त्वतः ।
ततः
माम् तत्त्वतः ज्ञात्वा विशते
तत् अनन्तरम् ॥ १८ ५५॥
Aphorism
By devotion he knows Me in truth, what and who I am; then, knowing Me in truth he forthwith enters into Me.
Note:
He knows Me = He knows that the Lord alone is the essence of diverse manifestations caused by his Maya. He knows that the Lord is without the names, and forms created by Maya.
He knows that the Lord is a non-dual one consciousness. Unborn, undecaying, fearless, and undying. Immediately after attaining this knowledge, he enters into the Lord. Knowing and entering are not two different acts, but happening simultaneously.
Meaning
भक्त्या — by
devotion; माम् — me; अभिजानाति — knows; यावान् — how
much; यः — who; च — and; अस्मि — am; तत्त्वतः — in
truth; ततः — then;
माम् — me; तत्त्वतः — in
truth; ज्ञात्वा — having
known; विशते — enters;
तत् — that; अनन्तरम् — afterwards.
With sandhi:
भक्त्या
मामभिजानाति यावान्यश्चास्मि
तत्त्वतः ।
ततो
मां तत्त्वतो ज्ञात्वा विशते
तदनन्तरम् ॥ १८ ५५॥
Anvaya:
यावान् यः च अस्मि, (तं) माम् तत्त्वतः भक्त्या अभिजानाति, ततः तत्त्वतः माम् ज्ञात्वा तत् अनन्तरम् (माम्) विशते ।
VERSE 18.56
सर्व
कर्माणि अपि सदा कुर्वाणः
मत् व्यपाश्रयः ।
मत्
प्रसादात् अवाप्नोति शाश्वतम्
पदम् अव्ययम् ॥ १८ ५६॥
Aphorism
Though ever engaged in all activities, taking refuge in Me, (My devotee) obtains the eternal and indestructible abode.
Note:
Taking refuge in Me = Completely surrendering to the Lord, the devotee performs all activities to please the Lord and not to reap any benefits for himself.
Meaning
सर्व — all; कर्माणि — actions; अपि — also; सदा — always; कुर्वाणः — doing;
मत् — me; व्यपाश्रयः — refuge; मत् — my; प्रसादात् — grace;
अवाप्नोति — obtains; शाश्वतम् — eternal; पदम् — goal; अव्ययम् — indestructible.
With sandhi:
सर्वकर्माण्यपि
सदा कुर्वाणो मद्व्यपाश्रयः
।
मत्प्रसादादवाप्नोति
शाश्वतं पदमव्ययम् ॥ १८ ५६॥
Anvaya:
मत् व्यपाश्रयः सदा सर्व कर्माणि अपि कुर्वाणः मत् प्रसादात् शाश्वतम् अव्ययम् पदम् अवाप्नोति ।
VERSE 18.57
चेतसा
सर्व कर्माणि मयि संन्यस्य
मत् परः ।
बुद्धि
योगम् उपाश्रित्य मत् चित्तः
सततम् भव ॥ १८ ५७॥
Aphorism
Mentally renouncing all deeds to Me, regarding Me as the Supreme goal, resorting to mental concentration, fix your mind constantly on Me.
Note:
Mentally renouncing all deeds to Me = Surrendering all thoughts to the Lord.
Meaning
चेतसा — with
the mind; सर्व — all; कर्माणि — actions; मयि — in
me;
संन्यस्य — having
renounced; मत् — on
me; परः — intent; बुद्धि — intellect;
योगम् — yoga; उपाश्रित्य — hsving
taken refuge in; मत् — in
me; चित्तः — mind; सततम् — always; भव — be.
With sandhi:
चेतसा
सर्वकर्माणि मयि संन्यस्य
मत्परः ।
बुद्धियोगमुपाश्रित्य
मच्चित्तः सततं भव ॥ १८ ५७॥
Anvaya:
(त्वं) सर्व कर्माणि चेतसा मयि संन्यस्य, मत् परः (सन्), बुद्धि योगम् उपाश्रित्य,सततम् मत् चित्तः भव ।
VERSE 18.58
मत्
चित्तः सर्व दुर्गाणि मत्
प्रसादात् तरिष्यसि ।
अथ
चेत् त्वम् अहङ्कारात् न
श्रोष्यसि विनङ्क्ष्यसि ॥
१८ ५८॥
Aphorism
Thinking of Me, you shall cross over all the obstacles by My grace; but if from egoism you will not listen to Me, you shall be destroyed.
Note:
obstacles
= Insurmountable obstacles caused by samsara.
Meaning
मत् चित्तः — thinkijng of me; सर्व — all; दुर्गाणि — obstacles; मत् — my; प्रसादात् — grace; तरिष्यसि — (you) shall cross over; अथ — now; चेत् — if; त्वम् — you; अहङ्कारात् — from egoism; न — not; श्रोष्यसि — will listen; विनङ्क्ष्यसि — (you) shall be destroyed;
With sandhi:
मच्चित्तः
सर्वदुर्गाणि मत्प्रसादात्तरिष्यसि
।
अथ
चेत्त्वमहङ्कारान्न श्रोष्यसि
विनङ्क्ष्यसि ॥ १८ ५८॥
Anvaya:
(त्वम्) मत् चित्तः (सन्) सर्व दुर्गाणि मत् प्रसादात् तरिष्यसि । अथ त्वम् अहङ्कारात् न श्रोष्यसि चेत्, विनङ्क्ष्यसि ।
VERSE 18.59
यत्
अहङ्कारम् आश्रित्य न योत्स्ये
इति मन्यसे ।
मिथ्या
एषः व्यवसायः ते प्रकृतिः
त्वाम् नियोक्ष्यति ॥ १८ ५९॥
Aphorism
Steeped in egoism, you say to yourself, “I will not fight”, then your resolution is in vain; Your nature will compel you.
Note:
Nature = Your kshatriya nature , with a preponderance of rajas (mode of passion) will compel you to fight.
Meaning
यत् — which; अहङ्कारम् — egoism; आश्रित्य — having taken refuge in;
न — not; योत्स्ये — will fight; इति — thus; मन्यसे — (you) think;
मिथ्या — vain; एषः — this; व्यवसायः — resolution; ते — you;
प्रकृतिः — nature; त्वाम् — you; नियोक्ष्यति — will compel.
यदहङ्कारमाश्रित्य
न योत्स्य इति मन्यसे
।
मिथ्यैष
व्यवसायस्ते प्रकृतिस्त्वां
नियोक्ष्यति ॥ १८ ५९॥
Anvaya:
यत् अहङ्कारम् आश्रित्य 'न योत्स्ये' इति मन्यसे, (तत्) एषः ते व्यवसायः मिथ्या (एव अस्ति), प्रकृतिः त्वाम् नियोक्ष्यति ।
VERSE 18.60
स्वभावजेन
कौन्तेय निबद्धः स्वेन कर्मणा
।
कर्तुम्
न इच्छसि यत् मोहात् करिष्यसि
अवशः अपि तत् ॥ १८ ६०॥
Aphorism
What, from delusion, you do not want to do, O! Kaunteya, that you will do helplessly because of your nature (mode of passion).
Note:
Kaunteya =
son of Kunti, an epithet of Arjuna.
Nature
= nature of rajas (mode of passion) is described in Verse 43 above.
Meaning
स्वभावजेन — born of one’s own nature; कौन्तेय — O! Kaunteya; निबद्धः — bouns; स्वेन — by own; कर्मणा — by action; कर्तुम् — to do; न — not; इच्छसि — (you) desire; यत् — which; मोहात् — from delusion; करिष्यसि — (you) shall do; अवशः — helpless; अपि — also; तत् — that;
With sandhi:
स्वभावजेन
कौन्तेय निबद्धः स्वेन कर्मणा
।
कर्तुं
नेच्छसि यन्मोहात्करिष्यस्यवशोऽपि
तत् ॥ १८ ६०॥
Anvaya:
हे कौन्तेय! यत् मोहात् कर्तुम् न इच्छसि, तत् अपि स्वभावजेन स्वेन कर्मणा निबद्धः अवशः करिष्यसि।
VERSE 18.61
ईश्वरः
सर्व भूतानाम् हृत् देशे
अर्जुन तिष्ठति ।
भ्रामयन्
सर्व भूतानि यन्त्र आरूढानि
मायया ॥ १८ ६१॥
Aphorism
The Lord dwells in the hearts of all beings, O! Arjuna, and his Maya causes them to revolve as though mounted on a machine.
Note:
Arjuna = the word also means “white”, indicating the purity of his heart. The word is used with this meaning in Rig Veda VI.ix.1.
Mounted on a machine = As the puppets are moved by the wire-puller behind the screen, so are the created beings acting on the stage of the world, under the control of the Lord seated in the hearts of all beings. Compare Chapter 9 verse 10.
Maya = illusion.
Meaning
ईश्वरः — the Lord; सर्व — all; भूतानाम् — of all beeings; हृत् देशे — heart place; अर्जुन — Arjuna; तिष्ठति — sits; भ्रामयन् — turning; सर्व — all; भूतानि — beings; यन्त्र — machine; आरूढानि — mounted; मायया — by illusion.
With sandhi:
ईश्वरः
सर्वभूतानां हृद्देशेऽर्जुन
तिष्ठति ।
भ्रामयन्सर्वभूतानि
यन्त्रारूढानि मायया ॥ १८
६१॥
Anvaya:
हे अर्जुन! यन्त्र आरूढानि सर्व भूतानि मायया भ्रामयन् ईश्वरः सर्व भूतानाम् हृत् देशे तिष्ठति ।
VERSE 18.62
तम्
एव शरणम् गच्छ सर्व भावेन भारत
।
तत्
प्रसादात् पराम् शान्तिम्
स्थानम् प्राप्स्यसि शाश्वतम्
॥ १८ ६२॥
Aphorism
O! Bharata, take refuge in Him with all your being. By His grace, you will gain supreme peace and everlasting abode.
Note:
Bharata
= An epithet of Arjuna. He was a descendant of Bharata dynasty.
Everlasting
abode = Brahman. A liberated person goes to the world of Brahman.
Meaning
तम् — to
him; एव — only; शरणम् — shelter; गच्छ — go; सर्व — all;
भावेन — with
nature; भारत — O!
Bharata; तत् — that; प्रसादात् — by
grace;
पराम् — highest; शान्तिम् — peace; स्थानम् — place; प्राप्स्यसि — (you)
shall obtain; शाश्वतम् — everlasting;
With sandhi:
तमेव
शरणं गच्छ सर्वभावेन भारत ।
तत्प्रसादात्परां
शान्तिं स्थानं प्राप्स्यसि
शाश्वतम् ॥ १८ ६२॥
Anvaya:
हे भारत! (त्वं) तम् एव सर्व भावेन शरणम् गच्छ । तत् प्रसादात् पराम् शान्तिम् शाश्वतम् स्थानम् (च) प्राप्स्यसि ।
VERSE 18.63
इति
ते ज्ञानम् आख्यातम् गुह्यात्
गुह्यतरं मया ।
विमृश्य
एतत् अशेषेण यथा इच्छसि तथा
कुरु ॥ १८ ६३॥
Aphorism
You have wisdom. I have explained more secret than secrecy itself, having thought through this fully, act as you wish.
Note:
Secret = profound.
Act as you wish = It is clear that the Lord does not want to command Arjuna to do something. Because all beings face consequences of their action in this birth or the next. If an action was performed under the command of the Lord, then Lord will have to take responsibility for that action and not the soul.
Scriptures tell what is right, but it is up to the man to take it or reject it.
In Karma-yoga, only devotion and surrender to the Lord are necessary. The Self does not face any consequences, here or in the nest life. Because all actions are performed in the name of the Lord.
Meaning
इति — thus; ते — you; ज्ञानम् — wisdom; आख्यातम् — declared; गुह्यात् — than the secret; गुह्यतरं — more secret; मया — by me; विमृश्य — having thought; एतत् — this; अशेषेण — without remainder; यथा — as; इच्छसि — (you) wish; तथा — so; कुरु — do.
With sandhi:
इति
ते ज्ञानमाख्यातं गुह्याद्गुह्यतरं
मया ।
विमृश्यैतदशेषेण
यथेच्छसि तथा कुरु ॥ १८ ६३॥
Anvaya:
इति गुह्यात् गुह्यतरं ज्ञानम् मया ते आख्यातम्, एतत् अशेषेण विमृश्य, यथा इच्छसि तथा कुरु ।
VERSE 18.64
सर्व
गुह्यतमम् भूयः शृणु मे परमम्
वचः ।
इष्टः
असि मे दृढम् इति ततः वक्ष्यामि
ते हितम् ॥ १८ ६४॥
Aphorism
Again listen to My Supreme word, most secret of all; because you are My beloved, and steadfast in heart, therefore I will speak for your benefit.
Note:
Again
= This has been previously declared.
Secret
= profound;
My
beloved = (Krishna and Arjuna) had been
lifelong friends.
Meaning
सर्व — all; गुह्यतमम् — than most secret; भूयः — again; शृणु — listen; मे — my; परमम् — highest; वचः — word; इष्टः — beloved; असि — (you) are; मे — of me; दृढम् — strongly; इति — thus; ततः — then; वक्ष्यामि — (I) will speak;
ते — you; हितम् — benefit.
With sandhi:
सर्वगुह्यतमं
भूयः शृणु मे परमं वचः ।
इष्टोऽसि
मे दृढमिति ततो वक्ष्यामि ते
हितम् ॥ १८ ६४॥
Anvaya:
सर्व गुह्यतमम् परमम् वचः मे भूयः शृणु । मे दृढम् इष्टः असि, इति ततः ते हितम् वक्ष्यामि ।
VERSE 18.65
मत्
मनाः भव मत् भक्तः मत् याजी
माम् नमस्कुरु ।
माम्
एव एष्यसि सत्यम् ते प्रतिजाने
प्रियः असि मे ॥ १८ ६५॥
Aphorism
Merge your mind in Me, be My devotee, sacrifice to Me and bow down before Me; so you shall come to Me. I promise you this because you are dear to Me.
Note:
The Karma-yoga path is meant for all aspiring devotees and not just for Arjuna. The devotee should have faith in the Lord’s promise and should look to Him as the highest and sole Refuge. The teaching applies equally to those taking the path of renunciation or jnana-yoga; this he affirms in the next verse.
Meaning
मत् — on me; मनाः — mind (fixed); भव — be; मत् — my; भक्तः — devotee; मत् — to me; याजी — sacrifice; माम् — me; नमस्कुरु — salute; माम् — to me; एव — indeed; एष्यसि — (you) shall come; सत्यम् — truth; ते — to you;
प्रतिजाने — (I) promise; प्रियः — dear; असि — (you) are; मे — of me;
With sandhi:
मन्मना
भव मद्भक्तो मद्याजी मां
नमस्कुरु ।
मामेवैष्यसि
सत्यं ते प्रतिजाने प्रियोऽसि
मे ॥ १८ ६५॥
Anvaya:
मत् मनाः, मत् भक्तः, मत् याजी (च) भव, माम् नमस्कुरु (एवं कृत्वा त्वं) माम् एव एष्यसि । (इति) ते सत्यम् प्रतिजाने, (यतः त्वं) मे प्रियः असि ।
VERSE 18.66
सर्व
धर्मान् परित्यज्य माम् एकम्
शरणम् व्रज ।
अहम्
त्वा सर्व पापेभ्यः मोक्ष्ययिष्यामि
मा शुचः ॥ १८ ६६॥
Aphorism
Abandoning all duties come to Me alone for refuge; do not grieve; I shall liberate you from all sins.
Note:
All duties = Righteous action here includes unrighteous actions. Similarly, they include prescribed (in the scriptures) and deprecated actions. All righteous or unrighteous actions create bondage incompatible with the liberation sought here.
All sins = Sins are incurred by neglecting prescribed duties and performing duties deprecated in the scriptures. A devotee should know that it is the Lord’s Maya that creates the illusion of good and evil, pain and pleasure, and such other pairs of opposites, which makes a man accept one and reject the other.
Gita commentator Shankara is of the view that supreme liberation is possible only through the Knowledge of Brahman (= Knowledge of Self) and not by the performance of any action. But the performance of unselfish service in the name of the Lord will lead to the acquisition of the required knowledge. The devotion to Knowledge cannot be conjoined with action.
All along the Lord has been exhorting Arjuna to engage his mind to the devotion to the Lord and at the same time perform his duties as a Kshatriya, that is to fight. Now the Lord reverses his position and says that Arjuna can forget about his kula-dharma and fully surrender to the Lord. This we can take to be the highest teaching.
With this, the teachings of Gita are concluded. Now the Lord lays down the rules for their release.
Meaning
सर्व — all; धर्मान् — duties; परित्यज्य — having abandoned; माम् — to me; एकम् — one; शरणम् — refuge; व्रज — come speedily; अहम् — I; त्वा — you; सर्व — all; पापेभ्यः — from sins; मोक्ष्ययिष्यामि — will liberate; मा — not; शुचः — grieve.
With sandhi:
सर्वधर्मान्परित्यज्य
मामेकं शरणं व्रज ।
अहं
त्वा सर्वपापेभ्यो मोक्ष्ययिष्यामि
मा शुचः ॥ १८ ६६॥
Anvaya:
(त्वं) सर्व धर्मान् परित्यज्य माम् एकम् शरणम् व्रज , अहम् त्वा सर्व पापेभ्यः मोक्ष्ययिष्यामि, (त्वं) मा शुचः ।
VERSE 18.67
इदम्
ते न अतपस्काय न अभक्ताय कदाचन
।
न
च अशुश्रूषवे वाच्यम् न च माम्
यः अभ्यसूयति ॥ १८ ६७॥
Aphorism
You must not speak about it to one who is not austere in life or who is without devotion, nor one who does not want to hear about it, nor to one who speaks ill of Me.
Note:
Now the Lord begins to describe who is fit to learn Gita (अधिकारि) and who is not.
The following persons should not be taught the instructions contained in the Gita:
1.
One who is not austere in life,
2.
One who is without devotion to God and the teacher.
3.
One who is not eager to learn Gita.
4.
One who speaks ill of the Lord. Who considers the Lord as an ordinary
man and does not recognize his divine nature.
Meaning
इदम् — thus; ते — of you; न — not; अतपस्काय — one who is not austere; न — not; अभक्ताय — without devotion; कदाचन — at any time; न — not; च — and; अशुश्रूषवे — one who is not willing to listen; वाच्यम् — to be spoken; न — not; च — and; माम् — me; यः — who; अभ्यसूयति — one who finds fault.
With sandhi:
इदं
ते नातपस्काय नाभक्ताय कदाचन
।
न
चाशुश्रूषवे वाच्यं न च मां
योऽभ्यसूयति ॥ १८ ६७॥
Anvaya:
इदम् ते न अतपस्काय, (च) न अभक्ताय, न च अशुश्रूषवे, न च यः माम् अभ्यसूयति (तस्मै) कदाचन वाच्यम् ।
VERSE 18.68
यः इदम् परमम् गुह्यम् मत् भक्तेषु अभिधास्यति ।
भक्तिम् मयि पराम् कृत्वा माम् एव एष्यति असंशयः ॥ १८ ६८॥
Aphorism
For one who teaches this supreme secret to My devotees, having shown the highest devotion for Me, without doubt, he shall come to Me.
Note:
Supreme secret = Profound subject matter.
Teaches = The teacher must have the faith that through his teaching he is rendering service to the Lord. It is a condition that both the teacher and the student of Gita must have steady devotion to the Lord.
To show the importance of teaching Gita, The Lord says that the teacher shall attain his goal by his teaching.
Devotion and bhakti (love of god) mean the same. Scriptures say that bhakti is necessary for liberation for those following the path of action and knowledge. It should be conceded that bhakti to a personal god is easier than to an impersonal Brahman.
Shankara, an avowed nondualist, says in verse 31 of Vivekachdaamani: “ Among the things that lead to liberation, devotion is held to be supreme. Contemplating on one's own nature is said to be devotion. 31”. This goes well with non-dualist' concepts.
Somewhere around the 9th century CE, Bakti-marga was dominating Southern India. Many Alvars (on Vishnu) and Nayanars (on Shiva) composed thousands of heart-rendering emotional outpouring verses in Tamil, which are considered Tamil Vedas. These songs can melt even the hardest hearts and take the devotee closer to god.
Ramana Maharshi, one of the greatest sages of the 20th century had very little formal religious education. He had read only one book, ‘Periya Puranam’ in Tamil prose. This book made a gigantic impression on him that led to his renunciation at the tender age of sixteen and his enlightenment soon after.
We cannot ignore these. Besides, according to tradition Shankara visited many temples and founded some temples. There are dozens of stotras on various deities attributed to Shankara, although he may not be the author of all of them. The four maths he founded are all dedicated to some personal gods (Iswara).
In conclusion, we have to accept that bhakti-yoga is compatible with both path of action and the path of knowledge.
Meaning
यः — who; इदम् — this; परमम् — highest; गुह्यम् — secret; मत् — my; भक्तेषु — among devotees; अभिधास्यति — shall declare; भक्तिम् — devotion; मयि — for me; पराम् — highest; कृत्वा — having done; माम् — to me; एव — indeed; एष्यति — shall come; असंशयः — no doubt.
य
इदं परमं गुह्यं मद्भक्तेष्वभिधास्यति
।
भक्तिं
मयि परां कृत्वा मामेवैष्यत्यसंशयः
॥ १८ ६८॥
Anvaya:
यः इदम् परमम् गुह्यम् (ज्ञानं) मत् भक्तेषु अभिधास्यति, (सः) मयि पराम् भक्तिम् कृत्वा, असंशयः (सन्) माम् एव एष्यति ।
VERSE 18.69
न
च तस्मात् मनुष्येषु कश्चित्
मे प्रिय कृत्तमः ।
भविता
न च मे तस्मात् अन्यः प्रियतरः
भुवि ॥ १८ ६९॥
Aphorism
There is no one among men in this world who is dearer to Me than he, nor shall there ever be one dearer than he.
Note:
He = The teacher who explains the teachings of the Gita to the Lord’s devotees.
Meaning
न — not; च — and; तस्मात् — than; मनुष्येषु — among men; कश्चित् — any one; मे — of me; प्रिय — dear; कृत्तमः — most well doing; भविता — will be; न — not; च — and; मे — of me; तस्मात् — than; अन्यः — another; प्रियतरः — dearer; भुवि — in the earth.
With sandhi:
न
च तस्मान्मनुष्येषु कश्चिन्मे
प्रियकृत्तमः ।
भविता
न च मे तस्मादन्यः प्रियतरो
भुवि ॥ १८ ६९॥
Anvaya:
मनुष्येषु च कश्चित् तस्मात् प्रिय कृत्तमः मे न (अस्ति); तस्मात् अन्यः भुवि प्रियतरः च मे न भविता ।
VERSE 18.70
अध्येष्यते
च यः इमम् धर्म्यम् संवादम्
आवयोः ।
ज्ञान
यज्ञेन तेन अहम् इष्टः स्याम्
इति मे मतिः ॥ १८ ७०॥
Aphorism
And he who will study this sacred dialogue of ours shall worship Me through knowledge as a sacrifice. This is my opinion.
Note:
Knowledge as a sacrifice = Various kinds of sacrifice have been described in chapter 4. In chapter 4 verse 33, it has been said that the sacrifice through knowledge is the best of all.
There are four kinds of sacrifices or rituals: Japa is aloud prayer. Upamsu is uttered in a low voice. Manasa is the prayer offered with the mind. Janna-yajna or knowledge sacrifice is the highest. It is also offered in mind.
Gita-sastra, itself is extolled as a jnana-yajna.
Meaning
अध्येष्यते — shall
study; च — and; यः — who; इमम् — this; धर्म्यम् — sacred;
संवादम् — dialogue; आवयोः — of
us (two); ज्ञान — wisdom; यज्ञेन — by
the sacrifice; तेन — by
him; अहम् — I; इष्टः — worshipped; स्याम् — may
be;
इति — thus; मे — my; मतिः — opinion.
With sandhi:
अध्येष्यते
च य इमं धर्म्यं संवादमावयोः
।
ज्ञानयज्ञेन
तेनाहमिष्टः स्यामिति मे
मतिः ॥ १८ ७०॥
Anvaya:
यः च आवयोः इमम् धर्म्यम् संवादम् अध्येष्यते, तेन ज्ञान यज्ञेन अहम् इष्टः स्याम् इति मे मतिः ।
VERSE 18.71
श्रद्धावान्
अनसूयः च शृणुयात् अपि यः नरः
।
सः
अपि मुक्तः शुभान् लोकान्
प्राप्नुयात् पुण्य कर्मणाम्
॥ १८ ७१॥
Aphorism
And one who merely listens with full faith and without complaining goes to the radiant world of the righteous.
Note:
Merely listens = If a man who merely listens gets so many merits much more will be the one who understands the teachings and follows them perfectly.
World of the righteous = Heaven to the people who had led an exemplary life.
Meaning
श्रद्धावान् — with
full faith; अनसूयः — without
complaining; च — and;
शृणुयात् — may
hear; अपि — also; यः — who; नरः — man; सः — he;
अपि — also; मुक्तः — liberayed; शुभान् — radiant; लोकान् — worlds;
प्राप्नुयात् — may
obtain; पुण्य — meritorious; र्मणाम् — actions.
With sandhi:
श्रद्धावाननसूयश्च
शृणुयादपि यो नरः ।
सोऽपि
मुक्तः शुभाँल्लोकान्प्राप्नुयात्पुण्यकर्मणाम्
॥ १८ ७१॥
Anvaya:
श्रद्धावान् अनसूयः च यः नरः (इदं) शृणुयात् अपि सः मुक्तः (सन्) पुण्य कर्मणाम् शुभान् लोकान् अपि प्राप्नुयात् ।
VERSE 18.72
कच्चित्
एतत् श्रुतम् पार्थ त्वया
एकाग्रेण चेतसा ।
कच्चित्
अज्ञान सम्मोहः प्रनष्टः ते
धनञ्जय ॥ १८ ७२॥
Aphorism
Have you heard this, O! Partha, with a one-pointed mind? Has your delusion, caused by ignorance, been destroyed, O Dhananjaya?
Note:
Now, the Lord wants to test Arjuna to see whether he has understood his teachings. If the teaching is not understood, the Lord would have to find another way of teaching it. This implies that the role of a teacher is to ensure that the student understands what is taught.
Meaning
कच्चित् — whether; एतत् — this; श्रुतम् — heard; पार्थ — O! Partha; त्वया — by you; एकाग्रेण — one-pointed; चेतसा — by mind; कच्चित् — whether; अज्ञान — of ignorance; सम्मोहः — delusion; प्रनष्टः — destroyed; ते — they; धनञ्जय — O!Dananjaya.
With sandhi:
कच्चिदेतच्छ्रुतं
पार्थ त्वयैकाग्रेण चेतसा
।
कच्चिदज्ञानसम्मोहः
प्रनष्टस्ते धनञ्जय ॥ १८ ७२॥
Anvaya:
हे पार्थ! त्वया एतत् एकाग्रेण चेतसा श्रुतम् कच्चित्? हे धनञ्जय! ते अज्ञान सम्मोहः प्रनष्टः कच्चित्?
VERSE 18.73
अर्जुनः
उवाच ।
नष्टः
मोहः स्मृतिः लब्धा त्वत्
प्रसादात् मया अच्युत ।
स्थितः
अस्मि गत सन्देहः करिष्ये
वचनम् तव ॥ १८ ७३॥
Aphorism
Arjuna said: My delusion is destroyed. I have regained my memory through your grace, O! immutable one. I am firm now and my doubts have gone. I will do according to Your word.
Note:
Memory
= Knowledge regarding the true nature of the Self.
Delusion
= Ignorance is beginningless and the cause of samsara ( cycle of
births and deaths).
This verse shows that the teaching of Gita has served its purpose. It removed ignorance and gave the knowledge of the Self, two important prerequisites for the realization of the Goal.
Meaning
अर्जुनः
उवाच — Arjuna
said;
नष्टः — destroyed; मोहः — delusion; स्मृतिः — memory; लब्धा — having
obtained; त्वत् — of
you; प्रसादात् — grace; मया — by
me; अच्युत — O!
Achyuta; स्थितः — firm; अस्मि — (I)
am; गत — gone; सन्देहः — doubt;
करिष्ये — (I)
will do; वचनम् — word; तव — your.
With sandhi:
नष्टो
मोहः स्मृतिर्लब्धा
त्वत्प्रसादान्मयाच्युत ।
स्थितोऽस्मि
गतसन्देहः करिष्ये वचनं तव
॥ १८ ७३॥
Anvaya:
हे अच्युत! त्वत् प्रसादात् (मे) मोहः नष्टः, मया स्मृतिः लब्धा, (अहं) गत सन्देहः स्थितः अस्मि, (इदानीं) तव वचनम् करिष्ये ।
VERSE 18.74
सञ्जयः
उवाच ।
इति
अहम् वासुदेवस्य पार्थस्य
च महात्मनः ।
संवादम्
इमम् अश्रौषम् अद्भुतम् रोम
हर्षणम् ॥ १८ ७४॥
Aphorism
Sanjaya said: Thus have I heard the marvelous dialogue of the two great souls, Vasudeva and Partha, causing my hair to stand on end.
Note:
Sanjaya says this to the blind king Dhritarashtra. Sanjaya is the reporter of events happening on the battlefield.
Vasudeva
= Lord Krishna.
Partha
= Arjuna.
Dialogue
= Entire Gita.
Meaning
सञ्जयः
उवाच — Sanjaya
said;
इति — thus; अहम् — I; वासुदेवस्य — of
Vasudeva; पार्थस्य — of
Partha;
च — and; महात्मनः — great
souls; संवादम् — dialogue; इमम् — this;
अश्रौषम् — heard; अद्भुतम् — marvellous; रोम
हर्षणम् — make
hair to stand on end;
With sandhi:
इत्यहं
वासुदेवस्य पार्थस्य च महात्मनः
।
संवादमिममश्रौषमद्भुतं
रोमहर्षणम् ॥ १८ ७४॥
Anvaya:
इति अहम् वासुदेवस्य महात्मनः पार्थस्य च इमम् अद्भुतम् रोम हर्षणम् संवादम् अश्रौषम् ।
VERSE 18.75
व्यास
प्रसादात् श्रुतवान् एतत्
गुह्यम् अहम् परम् ।
योगम्
योगेश्वरात् कृष्णात् साक्षात्
कथयतः स्वयम् ॥ १८ ७५॥
Aphorism
By the grace of Vyasa, I heard this secret and supreme yoga direct from the Lord of Yoga, Krishna Himself teaching it.
Note:
The grace of Vyasa = Sage Vyasa endowed Sanjaya with divine vision, that enabled him to see whatever happened on the battlefield and report it to Dhritarashtra.
Yoga = Gita is called ‘yoga’ because it deals with the communion of the Self with the Supreme Self.
Meaning
व्यास — Vyasa; प्रसादात् — by the grace of; श्रुतवान् — heard; एतत् — this; गुह्यम् — secret; अहम् — I; परम् — highest; योगम् — yoga; योगेश्वरात् — from the Lord of yoga; कृष्णात् — from Krishna; साक्षात् — directly; कथयतः — spoke; स्वयम् — Himself;
With sandhi:
व्यासप्रसादाच्छ्रुतवानेतद्गुह्यमहं
परम् ।
योगं
योगेश्वरात्कृष्णात्साक्षात्कथयतः
स्वयम् ॥ १८ ७५॥
Anvaya:
व्यास प्रसादात् स्वयम् योगम् कथयतः योगेश्वरात् कृष्णात् एतत् परम् गुह्यम् अहम् साक्षात् श्रुतवान् ।
VERSE 18.76
राजन्
संस्मृत्य संस्मृत्य संवादम्
इमम् अद्भुतम् ।
केशव
अर्जुनयोः पुण्यम् हृष्यामि
च मुहुः मुहुः ॥ १८ ७६॥
Aphorism
O
King, as I repeatedly recall this mavellous and holy dialogue between
Keshava
and Arjuna, I rejoice again and again.
Note:
King
= Dhritarashtra.
Keshava
= Krishna = ‘one who has beautiful long hair’.
Meaning
राजन् — O!
King; संस्मृत्य — having
remembered; संस्मृत्य — having
remembered; संवादम् — dialogue; इमम् — this; अद्भुतम् — marvellous;
केशव — Keshava; अर्जुनयोः — Arjuna; पुण्यम् — holy; हृष्यामि — (I)
rejoice;
च — and; मुहुः — again; मुहुः — again.
With sandhi:
राजन्संस्मृत्य
संस्मृत्य संवादमिममद्भुतम्
।
केशवार्जुनयोः
पुण्यं हृष्यामि च मुहुर्मुहुः
॥ १८ ७६॥
Anvaya:
हे राजन्! (अहं) केशव अर्जुनयोः इमम् पुण्यम् अद्भुतम् च संवादम् संस्मृत्य संस्मृत्य मुहुः मुहुः हृष्यामि ।
VERSE 18.77
तत्
च संस्मृत्य संस्मृत्य रूपम्
अति अद्भुतम् हरेः ।
विस्मयः
मे महान् राजन् हृष्यामि च
पुनः पुनः ॥ १८ ७७॥
Aphorism
O King, as I remember the wonderful form of Lord Krishna, I am struck with wonder more and more, and I rejoice again and again.
Note:
Form = Universal form, described in chapter 11.
Meaning
तत् — that; च — and; संस्मृत्य — having remembered; संस्मृत्य — having remembered; रूपम् — form; अति — very; अद्भुतम् — wonderful; हरेः — of Hari; विस्मयः — astonishment; मे — my; महान् — great; राजन् — O! King; हृष्यामि — (I) rejoice; च — and; पुनः — again; पुनः — again.
With sandhi:
तच्च
संस्मृत्य संस्मृत्य रूपमत्यद्भुतं
हरेः ।
विस्मयो
मे महान् राजन्हृष्यामि च
पुनः पुनः ॥ १८ ७७॥
Anvaya:
हे राजन्! हरेः तत् च अति अद्भुतम् रूपम् संस्मृत्य संस्मृत्य मे महान् विस्मयः (भवति), (अहं) पुनः पुनः हृष्यामि च ।
VERSE 18.78
यत्र
योगेश्वरः कृष्णः यत्र पार्थः
धनुर्धरः ।
तत्र
श्रीः विजयः भूतिः ध्रुवा
नीतिः मतिः मम ॥ १८ ७८॥
Aphorism
Wherever there is Krishna, the lord of yoga, and wherever there is Arjuna, the supreme archer, there will also certainly be prosperity, victory, right conduct, and happiness. That is my opinion.
Note:
Bearer
of the bow = Arjuna. The name of his bow was Gandiva.
Wherever
= on that side on which.
There
= On the side of Pandavas, there will be the victory.
Meaning
यत्र — where; योगेश्वरः — the
lord of yoga; कृष्णः — Krishna; यत्र — where;
पार्थः — Partha; धनुर्धरः — bearer
of the bow; तत्र — there; श्रीः — prosperity;
विजयः — victory; भूतिः — happiness; ध्रुवा — firm; नीतिः — justice; मतिः — opinion; मम — my.
With sandhi:
यत्र
योगेश्वरः कृष्णो यत्र पार्थो
धनुर्धरः ।
तत्र
श्रीर्विजयो भूतिर्ध्रुवा
नीतिर्मतिर्मम ॥ १८ ७८॥
Anvaya:
यत्र योगेश्वरः कृष्णः यत्र धनुर्धरः पार्थः, तत्र श्रीः, विजयः, भूतिः, ध्रुवा नीतिः (च इति)
मम मतिः (अस्ति) ।
Enf of Bhagavad Gita
ॐ
तत् सत् इति श्रीमत् भगवत्
गीतासु उपनिषत्सु
ब्रह्म
विद्यायाम् योग शास्त्रे
श्रीकृष्ण अर्जुन संवादे
मोक्ष
संन्यास योगः नाम अष्टादशः
अध्यायः ॥ १८॥
Thus in the Blessed Gita, the Essence of the Upanishads, the Science of Brahman, and the Scripture of Yoga, the dialogue between Sri Krishna and Arjuna, ends the eighteenth chapter, entitled THE YOGA OF LIBERATION BY RENUNCIATION.
Please report corrections to shivoham101b@gmail.com
Comments
Post a Comment
All comments are welcome but any comment to promote any URL is not permitted.