Bhagavad Gita Chapter 15

 CHAPTER 15

अथ पञ्चदशः अध्यायः । पुरुषोत्तम योगः ।

Now Chapter fifteen – THE WAY TO THE SUPREME SELF.

VERSE 15.1

श्रीभगवान् उवाच ।

ऊर्ध्व मूलम् अधः शाखम् अश्वत्थम् प्राहुः अव्ययम् ।

छन्दांसि यस्य पर्णानि यः तम् वेद सः वेदवित् ॥ १५ १॥

Aphorism

The Lord said; It is said that there is an imperishable banyan tree that has its prop roots upward and its branches down and whose leaves are the Vedic hymns. One who knows this tree is the knower of the Vedas.

Note:

It is said = in the scriptures.

Imperishable = The tree of samsara has perpetual existence with a series of births and deaths. Only a man with knowledge and experience of the soul’s identity with Brahman can cut down this tree of samsara and put an end to the cycle. But he can do this only to himself but not the world at large.

Banyan tree = The phenomenal world is compared to the aswatha (Banyan tree) because of its changing nature.

Roots upward = Normal trees have their tap roots going downwards below the ground. But this tree of samsara has its roots up on top.

Roots upward = The tap-root is Saguna Brahman. It is beyond decay. It is described as high above because Brahman is supreme.

Branches = The mahat (cosmic mind), ahamkara (I-consciousness), tanmatras (five subtle elements), and the other cosmic principles are the branches extending downwards.

The Vedas are its leaves.

Meaning

श्रीभगवान् उवाच — the Lord said; ऊर्ध्व मूलम् — with roots above; अधः — downwards; शाखम् — branches; अश्वत्थम् — a banyan tree; प्राहुः — is said; अव्ययम् — indestructible; छन्दांसि — the Vedic hymns; यस्य — of which; पर्णानि — the leaves; यः — who; तम् — that; वेद — knows; सः — he; वेदवित् — the knower ofthe Vedas.

With sandhi:

ऊर्ध्वमूलमधःशाखमश्वत्थं प्राहुरव्ययम् ।

छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित् ॥ १५ १॥

Anvaya:

छन्दांसि यस्य पर्णानि (सन्ति तं) अश्वत्थम् ऊर्ध्व मूलम् अधः शाखम् अव्ययम् प्राहुः । यः तम् वेद, सः वेदवित् (इति उच्यते)।

VERSE 15.2

अधः च ऊर्ध्वम् प्रसृताः तस्य शाखाः

गुण प्रवृद्धाः विषय प्रवालाः ।

अधः च मूलानि अनुसन्ततानि

कर्म अनुबन्धीनि मनुष्य लोके ॥ १५ २॥

Aphorism

The branches of this Banyon tree extend downwards and upwards, nourished by the three modes. The buds are the objects of the senses, their roots growing downwards, bound to the actions of the world of men.

Roots down

Note:

The Lord continues with the description of the cosmic tree in order to create in the aspirant intense dispassion leading to love and knowledge of the Lord.

Meaning

अधः — below; च — and; ऊर्ध्वम् — above; प्रसृताः — extended; तस्य — its; शाखाः — branches; गुण — by the modes; प्रवृद्धाः — nourished; विषय — objects of the senses; प्रवालाः — sprouts; अधः — below; च — and; मूलानि — the roots; अनुसन्ततानि — grow; कर्म — action; अनुबन्धीनि — bound; मनुष्य लोके — in the world of humans.

With sandhi:

अधश्चोर्ध्वं प्रसृतास्तस्य शाखा गुणप्रवृद्धा विषयप्रवालाः ।

अधश्च मूलान्यनुसन्ततानि कर्मानुबन्धीनि मनुष्यलोके ॥ १५ २॥

Anvaya:

तस्य शाखाः अधः ऊर्ध्वम्‌ च प्रसृताः गुण प्रवृद्धाः विषय प्रवालाः मनुष्य लोके अधः कर्म अनुबन्धीनि मूलानि अनुसन्ततानि च ।

VERSE 15. 3

न रूपम् अस्य इह तथा उपलभ्यते

न अन्तः न च आदिः न च सम्प्रतिष्ठा ।

अश्वत्थम् एनम् सुविरूढ मूलम्

असङ्ग शस्त्रेण दृढेन छित्त्वा ॥ १५ ३॥

Aphorism

The real form of it cannot be perceived by us, nor its beginning nor its end, nor its rooting place; having cut down this firmly rooted Ashvattha by the steadfast sword of detachment, (one should seek that highest goal).

Note:

Real form = The relative world is like a dream, a mirage, or a magic city produced by a juggler. It constantly changes.

Nor its end = The relative world has no end in the absence of the right knowledge. Ignorance, latent desires, action, and reaction keep it going perpetually. Only renunciation and detachment will put an end to it.

Meaning

न — not; रूपम् — the form; अस्य — of this tree; इह — here; तथा — so; उपलभ्यते — is obtained; न — not; अन्तः — end; न — not; च — and; आदिः — beginning; न — not; च — and; सम्प्रतिष्ठा — the foundation; अश्वत्थम् — banyan tree; एनम् — this; सु विरूढ — well-grown; मूलम् — roots; असङ्ग — non-attachment; शस्त्रेण — by the weapon; दृढेन — strong; छित्त्वा — cutting.

With sandhi:

न रूपमस्येह तथोपलभ्यते नान्तो न चादिर्न च सम्प्रतिष्ठा ।

अश्वत्थमेनं सुविरूढमूलं असङ्गशस्त्रेण दृढेन छित्त्वा ॥ १५ ३॥

Anvaya:

अस्य रूपम्‌ इह न उपलभ्यते। तथा न आदिः न अन्तः च, न सम्प्रतिष्ठा च। एनम्‌ सुविरूढ मूलम्‌ अश्वत्थम्‌ दृढेन असङ्ग शस्त्रेण छित्त्वा ।

VERSE 15. 4

ततः पदम् तत् परिमार्गितव्यं

यस्मिन् गताः न निवर्तन्ति भूयः ।

तम् एव च आद्यम् पुरुषम् प्रपद्ये ।

यतः प्रवृत्तिः प्रसृता पुराणी ॥ १५ ४॥

Aphorism

Then one should seek the goal, which is the Primeval Purusha, from whom the ancient urge for action emanates, once having reached it, there is no return.

 Meaning

ततः — then; पदम् — foot (stepping-place); तत् — that; परिमार्गितव्यं — has to be sought; यस्मिन् — in which; गताः — gone; न — not; निवर्तन्ति — they return; भूयः — again; तम् — to that; एव — even; च — and; आद्यम् — original; पुरुषम् — man; प्रपद्ये — go; यतः — when; प्रवृत्तिः — the beginning; प्रसृता — issued; पुराणी — ancient. 

With sandhi:

ततः पदं तत्परिमार्गितव्यं यस्मिन्गता न निवर्तन्ति भूयः ।

तमेव चाद्यं पुरुषं प्रपद्ये । यतः प्रवृत्तिः प्रसृता पुराणी ॥ १५ ४॥

Anvaya:

ततः यतः पुराणी प्रवृत्तिः प्रसृता तम् एव च आद्यम् पुरुषम् प्रपद्ये, (इति) तत् पदम् परिमार्गितव्यं, यस्मिन् गताः भूयः न निवर्तन्ति ।

VERSE 15.5

निर् मान मोहाः जित सङ्ग दोषाः

अध्यात्म नित्याः विनिवृत्त कामाः ।

द्वन्द्वैः विमुक्ताः सुख दुःख संज्ञैः

गच्छन्ति अमूढाः पदम् अव्ययं तत् ॥ १५ ५॥

Aphorism

Without pride and delusion, having conquered attachment, abiding constantly in the inner Self, free from desire, unaffected by the pairs of opposites of pleasure and pain, undeluded, they tread the indestructible goal.

Meaning

निर् — without; मान — pride; मोहाः — dellusion; जित — having conquered; सङ्ग — attachment; दोषाः — the faults; अध्यात्म — the inner self; नित्याः — permanently established in eternity; विनिवृत्त — departed; कामाः — desires; द्वन्द्वैः — from the dualities; विमुक्ताः — liberated; सुख दुःख — pleasure and pain; संज्ञैः — name; गच्छन्ति — go; अमूढाः   — undeluded; पदम् — to the goal; अव्ययं — indestrctible; तत् — that.

With sandhi:

निर्मानमोहा जितसङ्गदोषा

अध्यात्मनित्या विनिवृत्तकामाः ।

द्वन्द्वैर्विमुक्ताः सुखदुःखसंज्ञैर्

गच्छन्त्यमूढाः पदमव्ययं तत् ॥ १५ ५॥

Anvaya:

निर्मान मोहाः, जित सङ्गदोषाः, अध्यात्म नित्याः, विनिवृत्त कामाः, सुख दुःख संज्ञैः द्वन्द्वैः विमुक्ताः, अमूढाः, तत् अव्ययं पदम् गच्छन्ति ।

VERSE 15.6

न तत् भासयते सूर्यः न शशाङ्कः न पावकः ।

यत् गत्वा न निवर्तन्ते तत् धाम परमम् मम ॥ १५ ६॥

Aphorism

That supreme abode of Mine is not illumined by the sun or moon, nor by fire. Those who reach it never return.

Note: 
Never return = Are not born again.

Meaning

न — not; तत् — that; भासयते — illuminates; सूर्यः — the sun; न — not; शशाङ्कः — the moon; न — not; पावकः — fire; यत् — to which; 
गत्वा — having gone; न — not; निवर्तन्ते — return; तत् — that; धाम — abode; 
परमम् — highest; मम — my;

With sandhi:

न तद्भासयते सूर्यो न शशाङ्को न पावकः ।

यद्गत्वा न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम ॥ १५ ६॥

Anvaya:

न सूर्यः, न शशाङ्कः, न पावकः तत् भासयते ।

यत् गत्वा न निवर्तन्ते तत् मम परमम् धाम ।

VERSE 15.7

मम एव अंशः जीव लोके जीव भूतः सनातनः ।

मनः षष्ठानि इन्द्रियाणि प्रकृति स्थानि कर्षति ॥ १५ ७॥

Aphorism

A part of Me becomes the Jiva in the material world and is bound by the powers of Prakriti (nature), and struggles with the mind, and the five senses.

Note: 

Jiva = The soul and the body.

A part of Me = The Lord manifests himself in all the beings as doers and enjoyers limited by upadis or limiting conditions set up by ignorance. The individual soul is an aspect of the Lord. And in reality, both the Jiva and the Supreme Lord are the same.

The Lord is like the sun reflected in the water; when the water is removed the reflected sun returns to the original sun. To give another example, the space in a jar appears to be different from the space outside the jar because of the limiting condition (upadi) of the jar. When the jar is broken, the space which was in the jar becomes inseparable from the space outside the jar.

Similarly, the individual soul is a reflection of the Lord, seen as separate because of the limiting condition of ignorance. When ignorance is removed or at death, the individual soul merges with the Lord.

Meaning

मम — my; एव — even; अंशः — part; जीव लोके — in the world of living things; जीव भूतः — living entity; सनातनः — eternal; मनः — mind; षष्ठानि — the six; इन्द्रियाणि — senses; प्रकृति — Prakiriti; स्थानि — placed; कर्षति — draws.

With sandhi:

ममैवांशो जीवलोके जीवभूतः सनातनः ।

मनःषष्ठानीन्द्रियाणि प्रकृतिस्थानि कर्षति ॥ १५ ७॥

Anvaya:

(अस्मिन्) जीव लोके मम एव सनातनः अंशः जीव भूतः (अस्ति, सः) प्रकृति स्थानि मनः षष्ठानि इन्द्रियाणि कर्षति ।

VERSE 15.8

शरीरम् यत् अवाप्नोति यत् च अपि उत्क्रामति ईश्वरः ।

गृहीत्वा एतानि संयाति वायुः गन्धान् इव आशयात् ॥ १५ ८॥

Aphorism

When the lord takes up a body and when he abandons it he takes these with him, as the wind carries away the perfumes from their places.

Note:

The lord = Individual soul with body and senses and not the Lord (Brahman). We call it Jiva.
Takes up a body = To reap the results of the past karma.
Takes these = The sense organs and the mind.
Their places = are flowers.

After death, the body is cremated or buried, but the subtle body which includes the mind and senses accompanies the soul like the smell of flowers carried by the wind. When the soul is reborn, it enters the new body with senses and mind. All past memories are wiped out.

Meaning

शरीरम् — body; यत् — which; अवाप्नोति — gets; यत् — which; च — and; अपि — also; उत्क्रामति — passes beyond; ईश्वरः — the lord; गृहीत्वा — having seized; एतानि — these; संयाति — goes; वायुः — wind; गन्धान् — smells; इव — like; आशयात् — from retreat.

With sandhi:

शरीरं यदवाप्नोति यच्चाप्युत्क्रामतीश्वरः ।

गृहीत्वैतानि संयाति वायुर्गन्धानिवाशयात् ॥ १५ ८॥

Anvaya:

यत् ईश्वरः शरीरम् अवाप्नोति, अपि च यत् उत्क्रामति

वायुः आशयात् गन्धान् इव, एतानि गृहीत्वा संयाति ।

VERSE 15.9

श्रोत्रम् चक्षुः स्पर्शनम् च रसनम् घ्राणम् एव च ।

अधिष्ठाय मनः च अयम् विषयान् उपसेवते ॥ १५ ९॥

Aphorism

With the (new) body, using the ear, the eye, the organs of touch, taste, and smell, along with the mind, he enjoys the sense-objects.

Meaning

श्रोत्रम् — ear; चक्षुः — eyes; स्पर्शनम् — the organ of touch (त्वग्) ; च — and; रसनम् — organ of taste(जिह्वा); घ्राणम् — organ of smell (नासिका); एव — also; च — and; अधिष्ठाय — being situated in; मनः — mind; च — also; अयम् — he; विषयान् — sense objects; उपसेवते — enjoys.

With sandhi:

श्रोत्रं चक्षुः स्पर्शनं च रसनं घ्राणमेव च ।

अधिष्ठाय मनश्चायं विषयानुपसेवते ॥ १५ ९॥

Anvaya:

अयम् (जीवः) श्रोत्रम् चक्षुः स्पर्शनम् च, रसनम्

घ्राणम् मनः च एव अधिष्ठाय विषयान् उपसेवते ।

VERSE 15.10

उत्क्रामन्तम् स्थितम् वा अपि भुञ्जानम् वा गुण अन्वितम् ।

विमूढाः न अनुपश्यन्ति पश्यन्ति ज्ञान चक्षुषः ॥ १५ १०॥

Aphorism

The deluded do not perceive him when he departs from the body, dwells in it, or when he experiences objects or is united with gunas; but those who have the eye of wisdom perceive him.

Note:

Deluded = Because their mind is occupied with a sense of enjoyment. 

United with gunas = when the soul experiences pleasure, pain, and delusion, the gunas manifest themselves.

Gunas = qualities. They are three in number: mode of goodness (sattva), mode of passion (rajas), and mode of inertia (tamas).

Eye of wisdom = The knowledge acquired from the scriptures and guru, aided by reflection and reason.

Meaning

उत्क्रामन्तम् — departing from the body; स्थितम् — staying in the body; वा — or; अपि — also either; भुञ्जानम् — enjoying; वा — or; गुण — modes;अन्वितम् — accompanied with; विमूढाः — the deluded; न — not; अनुपश्यन्ति — perceive; पश्यन्ति — see; ज्ञान — wisdom; चक्षुषः — the eyes. 

With sandhi:

उत्क्रामन्तं स्थितं वापि भुञ्जानं वा गुणान्वितम् ।

विमूढा नानुपश्यन्ति पश्यन्ति ज्ञानचक्षुषः ॥ १५ १०॥

Anvaya:

उत्क्रामन्तम् स्थितम् वा, भुञ्जानम् गुण अन्वितम् वा अपि

विमूढाः न अनुपश्यन्ति, ज्ञान चक्षुषः पश्यन्ति

VERSE 15.11

यतन्तः योगिनः च एनम् पश्यन्ति आत्मनि अवस्थितम् ।

यतन्तः अपि अकृत आत्मानः न एनम् पश्यन्ति अचेतसः ॥ १५ ११॥

Aphorism

The striving Yogis see the Lord in themselves. But the ignorant, though striving, cannot perceive Him.

Notes:

Yogis = Sages, who have acquired balance and poise through concentration and self-control (yoga).

Ignorant = Those who cannot discriminate between the real and the unreal. Their minds are not purified by austerity and self-control. Even the study of scriptures aided by reason and reflection, will not be of much use to those whose minds are not purified.

Meaning

यतन्तः — striving; योगिनः — yogis; च — and; एनम् — this; पश्यन्ति — see; आत्मनि — in the self; अवस्थितम् — established; यतन्तः — striving; अपि — also; अकृत आत्मानः — unrealised Self; न — not; एनम् — this; पश्यन्ति — see; अचेतसः — mindsless.

With sandhi:

यतन्तो योगिनश्चैनं पश्यन्त्यात्मन्यवस्थितम् ।

यतन्तोऽप्यकृतात्मानो नैनं पश्यन्त्यचेतसः ॥ १५ ११॥

Anvaya:

यतन्तः योगिनः आत्मनि अवस्थितम् एनम् पश्यन्ति, अचेतसः

अकृत आत्मानः च यतन्तः अपि एनम् न पश्यन्ति ।

VERSE 15.12

यत् आदित्य गतं तेजः जगत् भासयते अखिलम् ।

यत् चन्द्रमसि यत् च अग्नौ तत् तेजः विद्धि मामकम् ॥ १५ १२॥

Aphorism

The splendor of the sun that illuminates the whole world, comes from Me. And the splendor of the moon and the splendor of fire also come from Me.

Meaning

यत् — which; आदित्य — from the sun; गतं — gone; तेजः — splendor; जगत् — the world; भासयते — illuminates; अखिलम् — whole; यत् — which; चन्द्रमसि — in the moon; यत् — which; च — and; अग्नौ — in fire; तत् — that; तेजः — splendor; विद्धि — know; मामकम् — from Me.

With sandhi:

यदादित्यगतं तेजो जगद्भासयतेऽखिलम् ।

यच्चन्द्रमसि यच्चाग्नौ तत्तेजो विद्धि मामकम् ॥ १५ १२॥

Anvaya:

यत् आदित्य गतं तेजः अखिलम् जगत् भासयते, यत् च चन्द्रमसि,

यत् च अग्नौ (स्थितं अस्ति), तत् मामकम् तेजः (अस्ति इति त्वं) विद्धि ।

VERSE 15.13

गाम् आविश्य च भूतानि धारयामि अहम् ओजसा ।

पुष्णामि च ओषधीः सर्वाः सोमः भूत्वा रसात्मकः ॥ १५ १३॥

Aphorism
I entered into earth, and by My vital energy, I support beings. I become the delicious moon. I nourish all herbs.

Notes:
Entered into Earth = This does not mean that the Lord entered the Earth at some point in time after the Earth came into existence. It means that the Lord's energy envelopes the earth.

Moon = Moon is the repository of all saps that nourish the plants. Planting by the moon is an ancient practice utilized by countless cultures throughout the ages to help support the health and production of crops. 

Meaning

गाम् — the earth; आविश्य — having entered; च — and; भूतानि — the beings; धारयामि — support; अहम् — I; ओजसा — by vitality; पुष्णामि — (I) nourish; च — and; ओषधीः — herbs; सर्वाः — all; सोमः — the moon; भूत्वा — having become; रसात्मकः — supplying the juice.

With sandhi:

गामाविश्य च भूतानि धारयाम्यहमोजसा ।

पुष्णामि चौषधीः सर्वाः सोमो भूत्वा रसात्मकः ॥ १५ १३॥

Anvaya:

अहम् च गाम् आविश्य भूतानि ओजसा धारयामि । रसात्मकः सोमः भूत्वा च सर्वाः ओषधीः पुष्णामि ।

VERSE 15.14

अहम् वैश्वानरः भूत्वा प्राणिनाम् देहम् आश्रितः ।

प्राण अपान सम आयुक्तः पचामि अन्नम् चतुर्विधम् ॥ १५ १४॥

Aphorism

As Vaishvanara I enter into the bodies of all living beings and mingling with in and out breaths, I digest four kinds of food.

Note:

Vaishvanara = Fire in the stomach which digests the food. Vishva means universe and Nara means man, so Universal Man.  In the Rig Veda, Vaishvanara is an epithet of a fire god (Agni).

Four kinds of food = Those that are eaten by (1) mastication, (2) sucking, (3) licking, and (4) direct swallowing.

Meaning

अहम् — I; वैश्वानरः — Vaishvanara; भूत्वा — having become; प्राणिनाम् — of all living beings; देहम् — in the bodies; आश्रितः — sheltered in; प्राण — the in-breath; अपान — the out going breath; सम आयुक्तः — united with; पचामि — I cook; अन्नम् — food; चतुर्विधम् — of four kinds.

With sandhi:

अहं वैश्वानरो भूत्वा प्राणिनां देहमाश्रितः ।

प्राणापानसमायुक्तः पचाम्यन्नं चतुर्विधम् ॥ १५ १४॥

Anvaya:

अहम् प्राणिनाम् देहम् आश्रितः प्राण अपान सम आयुक्तः

वैश्वानरः भूत्वा चतुर्विधम् अन्नम् पचामि ।

VERSE 15.15

सर्वस्य च अहम् हृदि सन्निविष्टः

मत्तः स्मृतिः ज्ञानम् अपोहनम् च ।

वेदैः च सर्वैः अहम् एव वेद्यः

वेदान्त कृत् वेद वित् एव च अहम् ॥ १५ १५॥

Aphorism

I am seated in everyone’s heart, and from Me come remembrance, knowledge, and forgetfulness. By all the Vedas, I am to be known. Indeed, I am the compiler of Vedanta, and I am the knower of the Vedas.

Notes:

Heart = Not the heart that pumps blood. According to Ramana Maharshi, the heart referred to here is on the opposite side (right) of the physiological heart and is felt when in anger or at the peak of egoism. This heart is suitable for meditation as an alternative to the point between the two eyebrows. Alternatively, this heart may be interpreted as intellect.

Meaning

सर्वस्य — of all; च — and; अहम् — I; हृदि — in the heart; सन्निविष्टः — seated; मत्तः — from Me; स्मृतिः — memory; ज्ञानम् — wisdom; अपोहनम् — reasoning; च — and; वेदैः — by theVedas; च — also; सर्वैः — all; अहम् — I; एव — even; वेद्यः — knowable; वेदान्त कृत् — the compiler of the Vedanta; वेद वित् — the knower of the Vedas; एव — even; च — and; अहम् — I.

With sandhi:

सर्वस्य चाहं हृदि सन्निविष्टो

मत्तः स्मृतिर्ज्ञानमपोहनञ्च ।

वेदैश्च सर्वैरहमेव वेद्यो

वेदान्तकृद्वेदविदेव चाहम् ॥ १५ १५॥

Anvaya:

अहम् सर्वस्य हृदि सन्निविष्टः, मत्तः स्मृतिः ज्ञानम् अपोहनम् च अहम् च एव
सर्वैः वेदैः वेद्यः, अहम् एव च वेदान्त कृत् वेद वित् च ।

VERSE 15.16

द्वौ इमौ पुरुषौ लोके क्षरः च अक्षरः एव च ।

क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थः अक्षरः उच्यते ॥ १५ १६॥

Aphorism

There are two energies in the world, the perishable and the imperishable. In the world every living entity is perishable, and the Soul is imperishable.

Note:

Two energies = Purushas, being upadis (limiting conditions) of the Purusha or the Supreme Spirit.
The perishable = This consists of all changing forms.
The imperishable = This is the conscious enjoyer in everyone(Self), who remains unchanged through all the experience of man.

Meaning

द्वौ — two; इमौ — in) this; पुरुषौ — (two) Purushas; लोके — in the world; क्षरः — destrctible; च — and; अक्षरः — indestrctible; एव — even; च — and; क्षरः — destrctible; सर्वाणि — all; भूतानि — beings; कूटस्थः — Supreme soul; अक्षरः — indestrctible; उच्यते — is said.

With sandhi:

पुरुषौ लोके क्षरश्चाक्षर एव च ।

क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थोऽक्षर उच्यते ॥ १५ १६॥

Anvaya:

(अस्मिन्) लोके क्षरः अक्षरः च एव इमौ द्वौ पुरुषौ,

सर्वाणि भूतानि क्षरः, कूटस्थः च अक्षरः उच्यते ।

VERSE 15.17

उत्तमः पुरुषः तु अन्यः परम् आत्मा इति उदाहृतः ।

यः लोक त्रयम् आविश्य बिभर्ति अव्ययः ईश्वरः ॥ १५ १७॥

Aphorism

There is another being, the highest, called the Supreme Self, the imperishable Lord Himself, who pervades and sustains the three worlds.

Note:

Another = Besides the two described in the previous verse.
Sustains = Lord is the sustainer of the universe.
Supreme Self = It is the innermost consciousness in all the bodies.

Meaning

उत्तमः — the highest; पुरुषः — being; तु — but; अन्यः — another; परम् — the supreme; आत्मा — self; इति — thus; उदाहृतः — is said; यः — who; लोक — of the world; त्रयम् — three; आविश्य — having entered; बिभर्ति — sustains; अव्ययः — imperishable; ईश्वरः — the Lord..

With sandhi:

उत्तमः पुरुषस्त्वन्यः परमात्मेत्युदाहृतः ।

यो लोकत्रयमाविश्य बिभर्त्यव्यय ईश्वरः ॥ १५ १७॥

Anvaya:

उत्तमः पुरुषः तु अन्यः, परम् आत्मा इति उदाहृतः यः अव्ययः ईश्वरः लोक त्रयम् आविश्य बिभर्ति ।

VERSE 15.18

यस्मात् क्षरम् अतीतः अहम् अक्षरात् अपि च उत्तमः ।

अतः अस्मि लोके वेदे च प्रथितः पुरुषोत्तमः ॥ १५ १८॥

Aphorism

Because I surpass the perishable and I am higher even than the imperishable, I am extolled in the world and in the Vedas as Supreme Self.

Meaning

यस्मात् — because; क्षरम् — peridhsble; अतीतः — transcendental; अहम् — I; अक्षरात् — beyond the imperishable; अपि — also; च — and; उत्तमः — the best; अतः — therefore; अस्मि — I am; लोके — in the world; वेदे — in the Veda; च — and; प्रथितः — celebrated; पुरुषोत्तमः — as the Supreme Self.

With sandhi:

यस्मात्क्षरमतीतोऽहमक्षरादपि चोत्तमः ।

अतोऽस्मि लोके वेदे च प्रथितः पुरुषोत्तमः ॥ १५ १८॥

Anvaya:

यस्मात् अहम् क्षरम् अतीतः, अक्षरात् अपि च उत्तमः

अतः लोके वेदे च पुरुषोत्तमः इति प्रथितः अस्मि ।

VERSE 15.19

यः माम् एवम् असम्मूढः जानाति पुरुषोत्तमम् ।

सः सर्व वित् भजति माम् सर्व भावेन भारत ॥ १५ १९॥

Aphorism

He, who is undeluded, knows Me as the Supreme Self and knows all. He worships me with all his heart, O! Bharata!

Meaning

यः — who; माम् — me; एवम् — thus; असम्मूढः — undeluded; जानाति — knows; पुरुषोत्तमम् — the highest self; सः — he; सर्व वित् — all-knowing; भजति — worships; माम् — me; सर्व भावेन — in all respects; भारत — O! Bharata!

With sandhi:

यो मामेवमसम्मूढो जानाति पुरुषोत्तमम् ।

स सर्वविद्भजति मां सर्वभावेन भारत॥ १५ १९॥

Anvaya:

हे भारत! यः असम्मूढः माम् पुरुषोत्तमम् एवम् जानाति,

सः सर्व वित् (भूत्वा) माम् सर्व भावेन भजति ।

VERSE 15.20

इति गुह्यतमम् शास्त्रम् इदम् उक्तम् मया अनघ ।

एतत् बुद्ध्वा बुद्धिमान् स्यात् कृतकृत्यः च भारत ॥ १५ २०॥

Aphorism

O sinless one, I have imparted this most profound teaching. By knowing it one becomes wise, O! Bharata!, and fulfills all his duties.

Note:

The most secret = The most profound.

Most profound teaching = The teachings of Gita and the whole of Vedanta have been summarised in this chapter.

Fulfills all his duties = When Brahman is realized there is nothing more remains to be done by way of duty.

Meaning

इति — thus; गुह्यतमम् — the most secret; शास्त्रम् — teaching; इदम् — this; उक्तम् — spoken; मया — by Me; अनघ — O! sinless one; एतत् — this; बुद्ध्वा — having known; बुद्धिमान् — wise; स्यात् — may become; कृतकृत्यः — completed all his work; च — and; भारत — O! Bharata!

With sandhi:

इति गुह्यतमं शास्त्रमिदमुक्तं मयानघ ।

एतद्बुद्ध्वा बुद्धिमान्स्यात्कृतकृत्यश्च भारत ॥ १५ २०॥

Anvaya:

हे अनघ! इति गुह्यतमम् इदम् शास्त्रम् मया उक्तम्,

हे भारत! एतत् बुद्ध्वा (जीवः) बुद्धिमान् कृतकृत्यः च स्यात् ।

End of Chapter

ॐ तत् सत् इति श्रीमत् भगवत् गीतासु उपनिषत्सु

ब्रह्म विद्यायाम् योग शास्त्रे श्रीकृष्ण अर्जुन संवादेपुरुषोत्तम योगो

नाम पञ्चदशः अध्यायः ॥ १५॥

Thus in the Blessed Gita, the Essence of the Upanishads, the Science of Brahman, and the Scripture of Yoga, the dialogue between Sri Krishna and Arjuna, ends the fifteenth chapter, entitled THE WAY TO THE SUPREME SELF.

Please report corrections to shivoham101b@gmail.com