Bhadavad Gita Chapter 11

 CHAPTER 11

अथ एकादशः अध्यायः । विश्व रूप दर्शन योगः ।

Now Chapter 11- THE DIVINE MANIFESTATION

Lord Krishna

---

VERSE 11.1

अर्जुन उवाच ।

मत् अनुग्रहाय परमम् गुह्यम् अध्यात्म संज्ञितम् ।

यत् त्वया उक्तम् वचः तेन मोहः अयम् विगतः मम ॥ ११ १॥

Aphorism

Arjuna said: Out of compassion for me, You have spoken words of ultimate importance concerning the Self, and they have dispelled my delusion.

Note:

My delusion = Arjuna was deluded in thinking that he would be responsible for the death of his relatives on the battlefield. He did not know that the Lord alone was the doer. Now he knew that he was merely Lord's instrument.

Meaning

अर्जुन उवाच — Arjuna said; मत् अनुग्रहाय — show me favor; परमम् — the highest; गुह्यम् — secret; अध्यात्म संज्ञितम् — about spritual knowledge; यत् — which; त्वया — by You; उक्तम् — said; वचः — word; तेन — that; मोहः — delusion; अयम् — this; विगतः — is gone; मम — my.

With sandhi:

मदनुग्रहाय परमं गुह्यमध्यात्मसंज्ञितम् ।

यत्त्वयोक्तं वचस्तेन मोहोऽयं विगतो मम ॥ ११ १॥

Anvaya:

त्वया मत् अनुग्रहाय अध्यात्म संज्ञितम् यत् परमम्

गुह्यम् वचः उक्तम्, तेन मम अयम् मोहः विगतः ।

VERSE 11.2

भव अपि अयौ हि भूतानाम् श्रुतौ विस्तरशः मया ।

त्वत्तः कमल पत्र अक्ष माहात्म्यम् अपि च अव्ययम् ॥ ११ २॥

Aphorism

I have learned from you at length, O! lotus-eyed, of the origin and dissolution of beings and also of Your inexhaustible greatness.

Note:
Origin and dissolution = The Lord is the origin and dissolution of beings.

Meaning

भव — the bocoming; अपि अयौ — also dissolution; हि — indeed; भूतानाम् — of beings; श्रुतौ — heard; विस्तरशः — in detail; मया — by me; त्वत्तः — from You; कमल पत्र अक्ष — one with lotus leaf like eyes; माहात्म्यम् — greateness; अपि — also; च — and; अव्ययम् — inperishable.

With sandhi:

भवाप्ययौ हि भूतानां श्रुतौ विस्तरशो मया ।

त्वत्तः कमलपत्राक्ष माहात्म्यमपि चाव्ययम् ॥ ११ २॥

Anvaya:

हे कमल पत्र अक्ष! भूतानाम् भव अपि अयौ मया त्वत्तः

विस्तरशः श्रुतौ हि; अव्ययम् माहात्म्यम् अपि च (श्रुतं) ।

VERSE 11.3

एवम् एतत् यथा आत्थ त्वम् आत्मानं परमेश्वर ।

द्रष्टुम् इच्छामि ते रूपम् ऐश्वरम् पुरुषोत्तम ॥ ११ ३॥

Aphorism

O! Supreme Lord, even as you have described Yourself, I desire to see Your omnipotent form, O! Supreme Purusha.

Meaning

एवम् — thus; एतत् — this; यथा — as ; आत्थ — spoken; त्वम् — you; आत्मानं — yourself; परमेश्वर — O Supreme Lord; द्रष्टुम् — to see; इच्छामि — I wish; ते — your; रूपम् — form; ऐश्वरम् — sovereign; पुरुषोत्तम — O best of beings.

Note:

Omniportent form = Isvara Form or Saguna Brahman Form. So far Arjuna has seen only the human form of the Lord as an incarnation of Krishna. Brahman takes the Isvara form with Maya under his control. Nirguna Brahman is formless and hence cannot be seen with eyes, but can be perceived only with Knowledge.

With sandhi:

एवमेतद्यथात्थ त्वमात्मानं परमेश्वर ।

द्रष्टुमिच्छामि ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तम ॥ ११ ३॥

Anvaya:

हे परमेश्वर! यथा एवम् त्वम् आत्मानं आत्थ, एतत्

हे पुरुषोत्तम! ते ऐश्वरम् रूपम् द्रष्टुम् इच्छामि ।

VERSE 11.4

मन्यसे यदि तत् शक्यम् मया द्रष्टुम् इति प्रभो ।

योगेश्वर ततः मे त्वम् दर्शय आत्मानम् अव्ययम् ॥ ११ ४॥

Aphorism

If You think that I can see Your cosmic form, O! Lord, O! Lord of Yoga, then show me Your imperishable SELF.

Meaning

मन्यसे — you think; यदि — if; तत् — that; शक्यम् — possible; मया — by me; द्रष्टुम् — to see; इति — thus; प्रभो — O Lord; योगेश्वर — O Lord of yoga; ततः — then; मे — of me; त्वम् — you; दर्शय — show; आत्मानम् — (your) self; अव्ययम् — imperishable.

With sandhi:

मन्यसे यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो ।

योगेश्वर ततो मे त्वं दर्शयात्मानमव्ययम् ॥ ११ ४॥

Anvaya:

हे योगेश्वर प्रभो! मया तत् द्रष्टुम् शक्यम् इति त्वम्

यदि मन्यसे, ततः मे अव्ययम् आत्मानम् दर्शय ।

VERSE 11.5

श्रीभगवान् उवाच ।

पश्य मे पार्थ रूपाणि शतशः अथ सहस्रशः ।

नाना विधानि दिव्यानि नाना वर्ण आकृतीनि च ॥ ११ ५॥

Aphorism

The Lord said: O! Partha, behold My forms, by the hundreds, and the thousands, manifold and divine, various in shape and color.

Meaning

श्रीभगवान् उवाच — the Lord said; पश्य — behold; मे — My; पार्थ — O! Partha; रूपाणि — forms; शतशः — hundredfold; अथ — and; सहस्रशः — thousandfold; नाना विधानि — of many modes; दिव्यानि — divine; नाना — many; वर्ण — colors; आकृतीनि — forms; च — also.

With sandhi:

पश्य मे पार्थ रूपाणि शतशोऽथ सहस्रशः ।

नानाविधानि दिव्यानि नानावर्णाकृतीनि च ॥ ११ ५॥

Anvaya:

हे पार्थ! मे नाना विधानि, नाना वर्ण आकृतीनि, दिव्यानि च

शतशः अथ सहस्रशः रूपाणि पश्य ।

VERSE 11.6

पश्य आदित्यान् वसून् रुद्रान् अश्विनौ मरुताः तथा ।

बहूनि अदृष्ट पूर्वाणि पश्य आश्चर्याणि भारत ॥ ११ ६॥

Aphorism

O best of the Bhäratas, see here the different manifestations of Behold the Adityas, the Vasus, the Rudras, the Ashvins, and all the Maruts. Behold O! Bharata, many wonders that no one has ever seen before.

Meaning

पश्य — see; आदित्यान् — the Aditiyas; वसून् — the Vasus; रुद्रान् — the Rudras; अश्विनौ — the (two) Ashvins; मरुताः — the Maruts; तथा — also; बहूनि — many; अदृष्ट — not seen; पूर्वाणि — before; पश्य — see; आश्चर्याणि — marvels; भारत — O! Bharata.

With sandhi:

पश्यादित्यान्वसून् रुद्रानश्विनौ मरुतस्तथा ।

बहून्यदृष्टपूर्वाणि पश्याश्चर्याणि भारत ॥ ११ ६॥

Anvaya:

हे भारत! आदित्यान्, वसून्, रुद्रान्, अश्विनौ तथा

मरुताः पश्य, अदृष्ट पूर्वाणि बहूनि आश्चर्याणि (च) पश्य ।

VERSE 11.7

इह एकस्थम् जगत् कृत्स्नम् पश्य अद्य सचर अचरम् ।

मम देहे गुडाकेश यत् च अन्यत् द्रष्टुम् इच्छसि ॥ ११ ७॥

Aphorism

Behold here today, O! Gudakesha, the whole universe, of the moving and unmoving, and whatever else you wish to see, all concentrated in My body.

Note:

Whatever else you wish to see = The past, present, and future also exist in the Lord. Seeing God in all and all in God overcomes doubt and perplexity and submits to the divine will.

Gudakesha = Gudakesha literally means isha of gudaka, conqueror of sleep, an epithet of Arjuna.

Meaning

इह — here; एक स्थम् — in one place; जगत् — the world; कृत्स्नम् — all; पश्य — behold; अद्य — today; स — with; चर — moving; अचरम् — and unmoving; मम — my; देहे — in this body; गुडाकेश — O! Gudakesha; यत् — which; च — and; अन्यत् — other; द्रष्टुम् — to see; इच्छसि — you wish.

With sandhi:

इहैकस्थं जगत्कृत्स्नं पश्याद्य सचराचरम् ।

मम देहे गुडाकेश यच्चान्यद् द्रष्टुमिच्छसि ॥ ११ ७॥

Anvaya:

हे गुडाकेश! कृत्स्नम् सचर अचरम् जगत्, यत् अन्यत्

च द्रष्टुम् इच्छसि, (तत् अपि) इह मम देहे एकस्थम् अद्य पश्य ।

VERSE 11.8

न तु माम् शक्यसे द्रष्टुम् अनेन एव स्व चक्षुषा ।

दिव्यम् ददामि ते चक्षुः पश्य मे योगम् ऐश्वरम् ॥ ११ ८॥

Aphorism

But you cannot see Me with your eyes. Therefore I give you divine eyes. Behold My sovereign yoga.

Note:

Your eyes = The human eye can see only the outward appearances of things.

Divine eyes = Only the divine eyes can see the Isvara. Ancient sages used their jnana eyes (Knowledge eye) to see Isvara.

Meaning

न — not; तु — indeed; माम् — me; शक्यसे — (you) can; द्रष्टुम् — to see; अनेन — with this; एव — even; स्व चक्षुषा — with own eyes; दिव्यम् — divine; ददामि — (I) give; ते — to you; चक्षुः — the eye; पश्य — see; मे — my; योगम् — yoga; ऐश्वरम् — socereign.

With sandhi:

न तु मां शक्यसे द्रष्टुमनेनैव स्वचक्षुषा ।

दिव्यं ददामि ते चक्षुः पश्य मे योगमैश्वरम् ॥ ११ ८॥

Anvaya:

अनेन एव स्व चक्षुषा तु माम् द्रष्टुम् न शक्यसे, (अत एव)

दिव्यम् चक्षुः ते ददामि, मे ऐश्वरम् योगम् पश्य ।

VERSE 11.9

सञ्जयः उवाच ।

एवम् उक्त्वा ततः राजन् महा योग ईश्वरः हरिः ।

दर्शयामास पार्थाय परमम् रूपम् ऐश्वरम् ॥ ११ ९॥

Aphorism

Sanjaya said: O King, having spoken thus, the great Lord of Yoga. Hari, showed Partha, His Supreme form as Lord.

Note:

King = Dhritarashtra.

Sanjaya = The repoeter of events in the battle-field.

Hari = Epithet of Krishna.

Meaning

सञ्जयः उवाच — Sanjaya said; एवम् — thus; उक्त्वा — having spoken; ततः — then; राजन् — O! King; महा योग ईश्वरः — the great Yoga Lord; हरिः — Hari; दर्शयामास — showed; पार्थाय — unto Partha; परमम् — the highest; रूपम् — form; ऐश्वरम् — sovereign.

With sandhi:

एवमुक्त्वा ततो राजन्महायोगेश्वरो हरिः ।

दर्शयामास पार्थाय परमं रूपमैश्वरम् ॥ ११ ९॥

Anvaya:

हे राजन्! एवम् उक्त्वा, ततः महा योग ईश्वरः हरिः पार्थाय

परमम् ऐश्वरम् रूपम् दर्शयामास ।

VERSES 11. 10–11

अनेक वक्त्र नयनम् अनेक अद्भुत दर्शनम् ।

अनेक दिव्य आभरणम् दिव्य अनेक उद्यत आयुधम् ॥ ११ १०॥

दिव्य माल्य अम्बर धरम् दिव्य गन्ध अनुलेपनम् ।

सर्व आश्चर्यमयम् देवम् अनन्तम् विश्वतोमुखम् ॥ ११ ११॥

Aphorism

Arjuna saw in that universal form many faces and eyes, unlimited mouths, unlimited eyes, displaying many wonderous sights, bedecked with many celestial ornaments, armed with many divine uplifted weapons; wearing celestial

unlimited wonderful visions. The form was decorated with many celestial garlands and garments, anointed with divine perfumes, all-wonderful, resplendent, boundless, and with faces on all sides.

Note:

Purusha suktam is hymn 10.90 of the Rigveda, dedicated to the Purusha, the "Cosmic Being". The first verse reads:

"The Purusha (Universal Being) has Thousand Heads, Thousand Eyes and Thousand Feet (Thousand signifies innumerable which points to the omnipresence of the Universal Being), He envelops the World from all sides, and extends beyond in the Ten Directions ( represented by Ten Fingers )."

You will see some similarities between Purusha and the unuiversal form mentioned in these two verses.

Meaning

अनेक — various; वक्त्र — mouths; नयनम् — eyes; अनेक — various; अद्भुत — wonderful; दर्शनम् — sights; अनेक — many; दिव्य — divine; आभरणम् — ornaments; दिव्य — divine; अनेक — various; उद्यत — uplifted; आयुधम् — weapons; दिव्य — divine; माल्य — garlands; अम्बर — dresses; धरम् — wearing; दिव्य — divine; गन्ध — fragrances; अनुलेपनम् — smeared with; सर्व — all; आश्चर्य मयम् — wonderful; देवम् — God; अनन्तम् — endless; विश्वतोमुखम् — with faces all round.

With sandhi:

अनेकवक्त्रनयनमनेकाद्भुतदर्शनम् ।

अनेकदिव्याभरणं दिव्यानेकोद्यतायुधम् ॥ ११ १०॥

दिव्यमाल्याम्बरधरं दिव्यगन्धानुलेपनम् ।

सर्वाश्चर्यमयं देवमनन्तं विश्वतोमुखम् ॥ ११ ११॥

Anvaya:

अनेक वक्त्र नयनम्, अनेक अद्भुत दर्शनम्,

अनेक दिव्य आभरणम्, दिव्य अनेक उद्यत आयुधम्,

दिव्य माल्य अम्बर धरम्, दिव्य गन्ध अनुलेपनम्, सर्व आश्चर्यमयम्, अनन्तम्, विश्वतोमुखम् देवम् ।

VERSE 11.12

दिवि सूर्य सहस्रस्य भवेत् युगपत् उत्थिता ।

यदि भाः सदृशी सा स्यात् भासः तस्य महात्मनः ॥ ११ १२॥

Aphorism

If the splendor of thousand suns were to blaze out together in the sky, that might resemble the effulgence of that Mighty one.

Meaning

दिवि — in the sky; सूर्य — of suns; सहस्रस्य — of many thousands; भवेत् — were; युगपत् — simultaneously; उत्थिता — arisen; यदि — if; भाः — splendour; सदृशी — like; सा — that; स्यात् — may be; भासः — of a glory; तस्य — of That; महात्मनः — the Supreme Lord.

With sandhi:

दिवि सूर्यसहस्रस्य भवेद्युगपदुत्थिता ।

यदि भाः सदृशी सा स्याद्भासस्तस्य महात्मनः ॥ ११ १२॥

Anvaya:

यदि दिवि सूर्य सहस्रस्य भाः युगपत् उत्थिता भवेत्,

सा तस्य महात्मनः भासः सदृशी स्यात् ।

VERSE 11.13

तत्र एकस्थम् जगत् कृत्स्नम् प्रविभक्तम् अनेकधा ।

अपश्यत् देव देवस्य शरीरे पाण्डवः तदा ॥ ११ १३॥

Aphorism

There beheld the whole universe, divided into manyfold parts, standing in one body of God of Gods.

Note:

Pandava = An epithet of Arjuna, meaning son of Pandu.

Meaning

तत्र — there; एक — in one; स्थम् — place; जगत् — the world; कृत्स्नम् — the whoe; प्रविभक्तम् — divided; अनेकधा — in many ways; अपश्यत् — saw; देव देवस्य — of the God of Gods; शरीरे — in the body; पाण्डवः — Pandava; तदा — then.

With sandhi:

तत्रैकस्थं जगत्कृत्स्नं प्रविभक्तमनेकधा ।

अपश्यद्देवदेवस्य शरीरे पाण्डवस्तदा ॥ ११ १३॥

Anvaya:

पाण्डवः तदा अनेकधा प्रविभक्तम् कृत्स्नम् जगत्,

तत्र देव देवस्य शरीरे एकस्थम् अपश्यत् ।

VERSE 11.14

ततः सः विस्मय आविष्टः हृष्ट रोमा धनञ्जयः ।

प्रणम्य शिरसा देवम् कृत अञ्जलिः अभाषत ॥ ११ १४॥

Aphorism

Then, Dananjaya, overwhelmed with astonishment, his hair standing on end, bowed down his head to the God and with joined palms, spoke.

Note:

Dananjaya = An epithet of Arjuna, meaning winner of wealth. In those days, when a king invaded a neighboring land and won the battle, he would take away all the valuables from the palace of the defeated king. The defeated king will be required to pay annual taxes. This is how they won wealth.

Meaning

ततः — then; सः — he; विस्मय — astonishment; आविष्टः — filled with; हृष्ट — thrilled with rapture; रोमा — hairs; धनञ्जयः — Dananjaya; प्रणम्य — having prostrated; शिरसा — with the head; देवम् — to the of God; कृत — having made;अञ्जलिः — with folded hands; अभाषत — said.

Folded palms

With sandhi:

ततः स विस्मयाविष्टो हृष्टरोमा धनञ्जयः ।

प्रणम्य शिरसा देवं कृताञ्जलिरभाषत ॥ ११ १४॥

Anvaya:

ततः विस्मय आविष्टः हृष्ट रोमा सः धनञ्जयः, देवम्

शिरसा प्रणम्य, कृत अञ्जलिः अभाषत ।

VERSE 11.15

अर्जुनः उवाच ।

पश्यामि देवान् तव देव देहे

सर्वान् तथा भूत विशेष सङ्घान् ।

ब्रह्माणम् ईशम् कमल आसनस्थं

ऋषीन् च सर्वान् उरगान् च दिव्यान् ॥ ११ १५॥

Aphorism

Arjuna said: Within thy form, O! God, I see gods, all grades of beings, Brahma, the Lord, on His Lotus thone, the sages, and celestial serpents.

Brahma

Meaning

अर्जुनः उवाच — Arjuna said; पश्यामि — I see; देवान् — the gods; तव — Your; देव — O Lord; देहे — in the body; सर्वान् — all; तथा — also; भूत — beings; विशेष — special; सङ्घान् — groups; ब्रह्माणम् — Brahma; ईशम् — the Lord; कमल — lotus flower; आसन — seat; स्थं — seated; ऋषीन् — sages; च — and; सर्वान् — all; उरगान् — serpents; च — and; दिव्यान् — divine.

With sandhi:

पश्यामि देवांस्तव देव देहे

सर्वांस्तथा भूतविशेषसङ्घान् ।

ब्रह्माणमीशं कमलासनस्थ

मृषींश्च सर्वानुरगांश्च दिव्यान् ॥ ११ १५॥

Anvaya:

हे देव! (अहं) तव देहे सर्वान् देवान्, तथा भूत विशेष सङ्घान्, कमल आसनस्थं ईशम् ब्रह्माणम् च, सर्वान् ऋषीन्, दिव्यान् उरगान् च पश्यामि ।

VERSE 11.16

अनेक बाहु उदर वक्त्र नेत्रम्

पश्यामि त्वाम् सर्वतः अनन्त रूपम् ।

न अन्तम् न मध्यम् न पुनः तव आदिम्

पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरूप ॥ ११ १६॥

Aphorism

I behold You with many arms, bellies, faces, and eyes. I see You infinite in form, on every side, but I do not see Your beginning, O! Lord of the universe, end or middle in Your Universal form.

Meaning

अनेक — many; बाहु — arms; उदर — stomachs; वक्त्र — mouths; नेत्रम् — eyes; पश्यामि — I see; त्वाम् — You; सर्वतः — everywhere; अनन्त — endless; रूपम् — form; न — not; अन्तम् — end; न — not; मध्यम् — middle; न — not; पुनः — again; तव — Your; आदिम् — beginning; पश्यामि — I see; विश्वेश्वर — O Lord of the universe; विश्व रूप — universal form.

With sandhi:

अनेकबाहूदरवक्त्रनेत्रं

पश्यामि त्वां सर्वतोऽनन्तरूपम् ।

नान्तं न मध्यं न पुनस्तवादिं

पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरूप ॥ ११ १६॥

Anvaya:

(अहं) त्वाम् अनेक बाहु उदर वक्त्र नेत्रम् सर्वतः

अनन्त रूपम् पश्यामि । हे विश्वरूप विश्वेश्वर!

पुनः तव अन्तम् मध्यम् आदिम् न पश्यामि ।

VERSE 11.17

किरीटिनम् गदिनम् चक्रिणम् च

तेजो राशिम् सर्वतः दीप्तिमन्तम् ।

पश्यामि त्वाम् दुर्निरीक्ष्यम् समन्तात्

दीप्त अनल अर्क द्युतिम् अप्रमेयम् ॥ ११ १७॥

Aphorism

Your form is difficult to see because of its glaring effulgence, spreading on all

sides, like blazing fire or the immeasurable radiance of the sun. Yet I see this

glowing form everywhere, adorned with various crowns, clubs, and discs.

Meaning

किरीटिनम् — with crown or headband worn as a symbol of sovereignty; गदिनम् — with maces; चक्रिणम् — with discs; च — and; तेजो राशिम् — effulgence; सर्वतः — everywhere; दीप्ति मन्तम् — shining; पश्यामि — I see; त्वाम् — You; दुर्निरीक्ष्यम् — difficult to see; समन्तात् — from everywhere; दीप्त अनल — shining of fire; अर्क — of the sun; द्युतिम् — the sunshine; अप्रमेयम् — immeasurable.

With sandhi:

किरीटिनं गदिनं चक्रिणं च

तेजोराशिं सर्वतो दीप्तिमन्तम् ।

पश्यामि त्वां दुर्निरीक्ष्यं समन्ताद्

दीप्तानलार्कद्युतिमप्रमेयम् ॥ ११ १७॥

Anvaya:

त्वाम् किरीटिनम्, गदिनम्, चक्रिणम्, तेजो राशिम्

सर्वतः दीप्तिमन्तम्, समन्तात् दीप्त अनल अर्क द्युतिम्

अप्रमेयम् दुर्निरीक्ष्यम् च पश्यामि ।

VERSE 11.18

त्वम् अक्षरम् परमम् वेदितव्यम्

त्वम् अस्य विश्वस्य परम् निधानम् ।

त्वम् अव्ययः शाश्वत धर्म गोप्ता

सनातनः त्वम् पुरुषः मतः मे ॥ ११ १८॥

Aphorism

You are an imperishable Supreme being to be realized. You are the Supreme support of the universe. You are the undying guardian of Dharma, You are in my belief the Primal being.

Meaning

त्वम् — You; अक्षरम् — the imperishable; परमम् — highest; वेदितव्यम् — to be known; त्वम् — You; अस्य — of this; विश्वस्य — of universe; परम् — highest; निधानम् — basis; त्वम् — You; अव्ययः — inexhaustible; शाश्वत धर्म गोप्ता — maintainer of the eternal religion; सनातनः — ancent; त्वम् — You; पुरुषः — man; मतः — thoughtमे — of me.

With sandhi:

त्वमक्षरं परमं वेदितव्यं

त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।

त्वमव्ययः शाश्वतधर्मगोप्ता

सनातनस्त्वं पुरुषो मतो मे ॥ ११ १८॥

Anvaya:

त्वम् वेदितव्यम् परमम् अक्षरम्, त्वम् अस्य विश्वस्य

परम् निधानम्, त्वम् अव्ययः शाश्वत धर्म गोप्ता,

त्वम् सनातनः पुरुषः मे मतः ।

VERSE 11.19

अनादि मध्य अन्तम् अनन्त वीर्यम्

अनन्त बाहुम् शशि सूर्य नेत्रम् ।

पश्यामि त्वाम् दीप्त हुताश वक्त्रम्

स्व तेजसा विश्वम् इदम् तपन्तम् ॥ ११ १९॥

Aphorism

You are without beginning, middle, or end with infinite arms, and the sun and moon as Your eyes; with Your face shining like a blazing fire, and warming the whole universe with Your radiance.

Meaning

अनादि — without beginning; मध्य — middle; अन्तम् — end; अनन्त — unlimited; वीर्यम् — glories; अनन्त — endless; बाहुम् — arms; शशि — the moon; सूर्य — sun; नेत्रम् — eyes; पश्यामि — I see; त्वाम् — You; दीप्त — light; हुताश — fire; वक्त्रम् — mouth; स्व तेजसा — by Your brightness; विश्वम् — universe; इदम् — this; तपन्तम् — warming.

With sandhi:

अनादिमध्यान्तमनन्तवीर्य

मनन्तबाहुं शशिसूर्यनेत्रम् ।

पश्यामि त्वां दीप्तहुताशवक्त्रं

स्वतेजसा विश्वमिदं तपन्तम् ॥ ११ १९॥

Anvaya:

अनादि मध्य अन्तम्, अनन्त वीर्यम्, अनन्त बाहुम्,

शशि सूर्य नेत्रम्, दीप्त हुताश वक्त्रम्, स्व तेजसा

इदम् विश्वम् तपन्तम्, त्वाम् पश्यामि ।

VERSE 11.20

द्यावा पृथिव्योः इदम् अन्तरम् हि

व्याप्तम् त्वया एकेन दिशः च सर्वाः ।

दृष्ट्वा अद्भुतम् रूपम् उग्रम् तव इदम्

लोक त्रयम् प्रव्यथितम् महात्मन् ॥ ११ २०॥

Aphorism

You alone filled the space between heaven and earth, and all the quarters of the sky. O! Mighty one, the three worlds behold Your marvelous and appalling form and tremble with fear.

Meaning

द्यावा — of heaven; पृथिव्योः — to the earth; इदम् — this; अन्तरम् — space between; हि — certainly; व्याप्तम् — pervaded; त्वया — by You; एकेन — by One; दिशः — directions; च — and; सर्वाः — all; दृष्ट्वा — having seen; अद्भुतम् — marvellous; रूपम् — form; उग्रम् — terrible; तव — Your; इदम् — this; लोक — worlds; त्रयम् — three; प्रव्यथितम् — oppressed; महात्मन् — O great one.

With sandhi:

द्यावापृथिव्योरिदमन्तरं हि

व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः ।

दृष्ट्वाद्भुतं रूपमुग्रं तवेदं

लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् ॥ ११ २०॥

Anvaya;

हे महात्मन्! त्वया एकेन द्यावा पृथिव्योः इदम्

अन्तरम् व्याप्तम्, सर्वाः दिशः च (व्याप्ताः), इदम् तव

अद्भुतम् उग्रम् रूपम् दृष्ट्वा लोक त्रयम् प्रव्यथितम् हि ।

VERSE 11.21

अमी हि त्वाम् सुर सङ्घाः विशन्ति

केचित् भीताः प्राञ्जलयः गृणन्ति ।

स्वस्ति इति उक्त्वा महर्षि सिद्ध सङ्घाः

स्तुवन्ति त्वाम् स्तुतिभिः पुष्कलाभिः ॥ ११ २१॥

Aphorism

Hosts of celestial beings enter You, and some of them in fear extoll You with folded hands. And bands of sages and Siddhas exclaim. “May there be peace!” and pray to you with splendid hymns.

Note:

Siddhas = Perfected sages endowed with supernatural powers.

Meaning

अमी — these; हि — indeed; त्वाम् — you; सुर सङ्घाः — groups of Devas; विशन्ति — enter; केचित् — some; भीताः — frightened; प्राञ्जलयः — with joined palms; गृणन्ति — utter; स्वस्ति — ausoicious; इति — thus; उक्त्वा — having said; महर्षि — great sages; सिद्ध — Siddhas; सङ्घाः — hosts; स्तुवन्ति — are singing hymns; त्वाम् — unto You; स्तुतिभिः — with prayers; पुष्कलाभिः — resounding.

With sandhi:

अमी हि त्वां सुरसङ्घा विशन्ति

केचिद्भीताः प्राञ्जलयो गृणन्ति ।

स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षिसिद्धसङ्घाः

स्तुवन्ति त्वां स्तुतिभिः पुष्कलाभिः ॥ ११ २१॥

Anvaya:

अमी हि सुर सङ्घाः त्वाम् विशन्ति, केचित् भीताः प्राञ्जलयः

गृणन्ति; महर्षि सिद्ध सङ्घाः स्वस्ति इति उक्त्वा पुष्कलाभिः

स्तुतिभिः त्वाम् स्तुवन्ति ।

VERSE 11.22

रुद्र आदित्याः वसवः ये च साध्याः

विश्वे अश्विनौ मरुतः च उष्मपाः च ।

गन्धर्व यक्ष असुर सिद्ध सङ्घाः

वीक्षन्ते त्वाम् विस्मिताः च एव सर्वे ॥ ११ २२॥

Aphorism

The Rudras, Adityas, Vasus, Sadhyas, Viswas, Ashvins, Maruts, forefathers, hosts, Gandharvas, Yakshas, Asuras, and Siddhas, all behold You and are amazed.

Meaning

रुद्र — Rudras; आदित्याः — the Adityas; वसवः — the Vasus; ये — all those; च — and; साध्याः — the Sadhyas; विश्वे — the Vishvadevas; अश्विनौ — the Ashvins; मरुतः — the Maruts; च — and; उष्मपाः — the manes; च — and; गन्धर्व — of the Gandharvas; यक्ष — the Yakshas; असुर — the Auras; सिद्ध — and the Siddhas; सङ्घाः — hosts; वीक्षन्ते — behold; त्वाम् — You; विस्मिताः — astonished; च — and; एव — even; सर्वे — all.

With sandhi:

रुद्रादित्या वसवो ये च साध्या

विश्वेऽश्विनौ मरुतश्चोष्मपाश्च ।

गन्धर्वयक्षासुरसिद्धसङ्घा

वीक्षन्ते त्वां विस्मिताश्चैव सर्वे ॥ ११ २२॥

Anvaya:

रुद्र आदित्याः, वसवः, ये च साध्याः, विश्वे अश्विनौ च,

मरुतः, उष्मपाः च, गन्धर्व यक्ष असुर सिद्ध सङ्घाः

च सर्वे विस्मिताः एव त्वाम् वीक्षन्ते ।

VERSE 11.23

रूपम् महत् ते बहु वक्त्र नेत्रम्

महा बाहो बहु बाहु ऊरु पादम् ।

बहु उदरम् बहु दंष्ट्रा करालम्

दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथिताः तथा अहम् ॥ ११ २३॥

Aphorism

Seeing Your great form of many mouths and eyes, O Mighty-armed, of many arms, thighs and feet and bellies, terrible with many teeth, the worlds are frightened, and so am I.

Note:

The universal form revealed to Arjuna includes beautiful things as well as those that are terrible. This is the nature of creation.

Meaning

रूपम् — form; महत् — great; ते — you; बहु — many; वक्त्र — mouths; नेत्रम् — and eyes; महा बाहो — O! mighty-armed; बहु — many; बाहु — arms; ऊरु — thighs; पादम् — and feet; बहु उदरम् — many stomachs; बहु दंष्ट्रा — many teeth; करालम् — terrible; दृष्ट्वा — having seen; लोकाः — the worlds; प्रव्यथिताः — distressed; तथा — aso; अहम् — I.

With sandhi:

रूपं महत्ते बहुवक्त्रनेत्रं

महाबाहो बहुबाहूरुपादम् ।

बहूदरं बहुदंष्ट्राकरालं

दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथितास्तथाहम् ॥ ११ २३॥

Anvaya:

हे महा बाहो! बहु वक्त्र नेत्रम्, बहु बाहु ऊरु पादम्,

बहु उदरम्, बहु दंष्ट्रा करालम् ते महत् रूपम् दृष्ट्वा

लोकाः प्रव्यथिताः, तथा अहम् (अपि व्यथितः अस्मि)।

VERSE 11.24

नभः स्पृशम् दीप्तम् अनेक वर्णम्

व्यात्त आननम् दीप्त विशाल नेत्रम् ।

दृष्ट्वा हि त्वाम् प्रव्यथित अन्तर आत्मा

धृतिम् न विन्दामि शमम् च विष्णो ॥ ११ २४॥

Aphorism

When I look upon Your blazing form reaching to the skies and shining in many colors, when I see Your mouths opened wide and Your large eyes glowing bright, my innermost soul trembles in fear and I find neither courage nor peace, O! Vishnu.

Note:

Vishnu = An epithet of Godhead, because of Its all-pervasive nature. Krishna is believed to be an incarnation of Vishnu.

Meaning

नभः — sky, heaven; स्पृशम् — touches; दीप्तम् — shining; अनेक — many; वर्णम् — colors; व्यात्त — opened; आननम् — mouths; दीप्त — shining; विशाल — large; नेत्रम् — eyes; दृष्ट्वा — having seen; हि — indeed; त्वाम् — You; प्रव्यथित — pained; अन्तर आत्मा — mind; धृतिम् — steadiness; न — not; विन्दामि — I have; शमम् — mental tranquillity; च — also; विष्णो — O Lord Vishnu.

With sandhi:

नभःस्पृशं दीप्तमनेकवर्णं

व्यात्ताननं दीप्तविशालनेत्रम् ।

दृष्ट्वा हि त्वां प्रव्यथितान्तरात्मा

धृतिं न विन्दामि शमं च विष्णो ॥ ११ २४॥

Anvaya:

हे विष्णो! त्वाम् नभः स्पृशम्, दीप्तम्, अनेक वर्णम्,

व्यात्त आननम्, दीप्त विशाल नेत्रम्, दृष्ट्वा हि (अहं)

प्रव्यथित अन्तर आत्मा (भूत्वा) धृतिम् शमम् च न विन्दामि ।

VERSE 11.25

दंष्ट्रा करालानि च ते मुखानि

दृष्ट्वा एव काल अनल सन्निभानि ।

दिशः न जाने न लभे च शर्म

प्रसीद देवेश जगत् निवास ॥ ११ २५॥

Aphorism

When I behold Your mouths, striking terror with their teeth, like Death’s all-consuming fire, I am dis-oriented please be gracious to me. O! Lord of the Gods, O! Abode of the universe!

Note:

Time = Time has another meaning, ‘death’.

all-consuming fire = The fire that consumes the world at the time of cosmic dissolution (प्रलय).

Meaning

दंष्ट्रा — teeth; करालानि — terrible; च — and; ते — your; मुखानि — mouths; दृष्ट्वा — having seen; एव — even; काल — time, death;अनल — fire; सन्निभानि — resembling; दिशः — the directions; न — not; जाने — know; न — not; लभे — obtain; च — and; शर्म — protection; प्रसीद — be pleased; देवेश — O Lord of gods; जगत् — of the worlds; निवास — dwelling.

With sandhi:

दंष्ट्राकरालानि च ते मुखानि

दृष्ट्वैव कालानलसन्निभानि ।

दिशो न जाने न लभे च शर्म

प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥ ११ २५॥

Anvaya:

हे देवेश! हे जगत् निवास! काल अनल सन्निभानि

दंष्ट्रा करालानि च ते मुखानि दृष्ट्वा एव (अहं) दिशः

न जाने, शर्म च न लभे, (अतः त्वं) प्रसीद ।

VERSES 11. 26–27

अमी च त्वाम् धृतराष्ट्रस्य पुत्राः

सर्वे सह एव अवनिपाल सङ्घैः ।

भीष्मः द्रोणः सूत पुत्रः तथा असौ

सह अस्मदीयैः अपि योध मुख्यैः ॥ ११ २६॥

वक्त्राणि ते त्वरमाणाः विशन्ति

दंष्ट्रा करालानि भयानकानि ।

केचित् विलग्नाः दशन अन्तरेषु

सन्दृश्यन्ते चूर्णितैः उत्तम अङ्गैः ॥ ११ २७॥

Aphorism

All the sons of Dhrtarshtra, along with hosts of allied kings, and Bhishma, Drona, Karna, and our chief soldiers as well are rushing into Your tusked terrible mouths, frightful to see. Some are trapped with heads smashed between Your teeth.

Note:

Arjuna had doubts about the outcome of this war. Now he has a preview of the holocaust that is going to happen on the battlefield. Leaders of both armies will perish. Krishna will accomplish this with Arjuna as an instrument.

Meaning

अमी — these; च — and; त्वाम् — you; धृतराष्ट्रस्य — of Dhritarashtra; पुत्राः — the sons; सर्वे — all; सह — with; एव — even; अवनि — the earth; पाल — protector; सङ्घैः — the hosts; भीष्मः — Bhishma; द्रोणः — Dronah; सूत पुत्रः — Suta’s son; तथा — also; असौ — this; सह — with; अस्मदीयैः — with our; अपि — also; योध मुख्यैः — chiefs of warriors;

वक्त्राणि — mouths; ते — they; त्वरमाणाः — hurrying; विशन्ति — enter; दंष्ट्रा — teeth; करालानि — terrible; भयानकानि — fear inducing; केचित् — some; विलग्नाः — sticking; दशन अन्तरेषु — between the teeth; सन्दृश्यन्ते — are seen; चूर्णितैः — smashed; उत्तम अङ्गैः — limbs(heads).

With sandhi:

अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्राः

सर्वे सहैवावनिपालसङ्घैः ।

भीष्मो द्रोणः सूतपुत्रस्तथासौ

सहास्मदीयैरपि योधमुख्यैः ॥ ११ २६॥

वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति

दंष्ट्राकरालानि भयानकानि ।

केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु

सन्दृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमाङ्गैः ॥ ११ २७॥

Anvaya:

अमी च सर्वे धृतराष्ट्रस्य पुत्राः अवनिपाल सङ्घैः सह एव,

तथा भीष्मः द्रोणः असौ सूत पुत्रः अस्मदीयैः अपि योध मुख्यैः

सह त्वाम् विशन्ति ।ते दंष्ट्रा करालानि भयानकानि वक्त्राणि

त्वरमाणाः (विशन्ति), केचित् दशन अन्तरेषु विलग्नाः चूर्णितैः

उत्तम अङ्गैः (युक्ताः) सन्दृश्यन्ते ।

VERSE 11.28

यथा नदीनाम् बहवः अम्बु वेगाः

समुद्रम् एव अभिमुखाः द्रवन्ति ।

तथा तव अमी नर लोक वीराः

विशन्ति वक्त्राणि अभिविज्वलन्ति ॥ ११ २८॥

Aphorism

As the many torrents of the rivers rush towards the ocean, so do the heroes of the mortal world rush into Your flaming mouths.

Meaning

यथा — as; नदीनाम् — of rivers; बहवः — many; अम्बु वेगाः — currents of the waters; समुद्रम् — to the ocean; एव — even; अभिमुखाः — facing towards; द्रवन्ति — run; तथा — so; तव — your; अमी — these; नर — men;लोक — world; वीराः — heroes; विशन्ति — enter; वक्त्राणि — mouths; अभिविज्वलन्ति — blazing.

With sandhi:

यथा नदीनां बहवोऽम्बुवेगाः

समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति ।

तथा तवामी नरलोकवीरा

विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति ॥ ११ २८॥

Anvaya:

यथा नदीनाम् बहवः अम्बु वेगाः अभिमुखाः समुद्रम्

एव द्रवन्ति, तथा अमी नर लोक वीराः तव अभिविज्वलन्ति वक्त्राणि विशन्ति ।

VERSE 11.29

यथा प्रदीप्तम् ज्वलनम् पतङ्गाः

विशन्ति नाशाय समृद्ध वेगाः ।

तथा एव नाशाय विशन्ति लोकाः

तव अपि वक्त्राणि समृद्ध वेगाः ॥ ११ २९॥

Aphorism

As moths dash to destruction in a blazing fire, even so, I see people rushing swiftly into Your mouths, to their own destruction.

Meaning

यथा — as; प्रदीप्तम् — blazing; ज्वलनम् — flame; पतङ्गाः — moths; विशन्ति — enter; नाशाय — for destruction; समृद्ध — increased; वेगाः — speed; तथा एव — similarly; नाशाय — for destruction; विशन्ति — enter; लोकाः — the people; तव — your; अपि — also; वक्त्राणि — mouths; समृद्ध वेगाः — with increased speed.

With sandhi:

यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतङ्गा

विशन्ति नाशाय समृद्धवेगाः ।

तथैव नाशाय विशन्ति लोकास्

तवापि वक्त्राणि समृद्धवेगाः ॥ ११ २९॥

Anvaya:

यथा पतङ्गाः समृद्ध वेगाः नाशाय प्रदीप्तम् ज्वलनम्

विशन्ति, तथा एव लोकाः समृद्ध वेगाः नाशाय तव अपि वक्त्राणि विशन्ति ।

VERSE 11.30

लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्तात्

लोकान् समग्रान् वदनैः ज्वलद्भिः ।

तेजोभिः आपूर्य जगत् समग्रम्

भासः तव उग्राः प्रतपन्ति विष्णो ॥ ११ ३०॥

Aphorism

You lick your lips, devouring all the worlds from every side with Your flaming mouths. Your fiery rays cover the universe with their radiance and scorch it. O! Vishnu.

Meaning

लेलिह्यसे — (you are) licking; ग्रसमानः — devouring; समन्तात् — from every side; लोकान् — people; समग्रान् — all; वदनैः — by the mouths; ज्वलद्भिः — blazing; तेजोभिः — by effulgence; आपूर्य — having filled; जगत् — the universe; समग्रम् — all; भासः — rays; तव — your; उग्राः — terrible; प्रतपन्ति — burning; विष्णो — O! Vishnu.

With sandhi:

लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्ताल्

लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वलद्भिः ।

तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं

भासस्तवोग्राः प्रतपन्ति विष्णो ॥ ११ ३०॥

Anvaya:

हे विष्णो! समन्तात् ज्वलद्भिः वदनैः समग्रान् लोकान् ग्रसमानः लेलिह्यसे, तव उग्राः भासः तेजोभिः समग्रम् जगत् आपूर्य प्रतपन्ति ।

VERSE 11.31

आख्याहि मे को भवान् उग्र रूपो

नमः अस्तु ते देववर प्रसीद ।

विज्ञातुम् इच्छामि भवन्तम् आद्यम्

न हि प्रजानामि तव प्रवृत्तिम् ॥ ११ ३१॥

Aphorism

Tell me who You are with this frightful form. I offer my obeisances unto You, O! Supreme Lord!, Have mercy. I desire to know You, for I do not understand Your purpose.

Meaning

आख्याहि — tell; मे — me; को — who; भवान् — you; उग्र रूपो — fierce form; नमः अस्तु — let there be obeisances; ते — to you; देव वर — god of gods; प्रसीद — be gracious; विज्ञातुम् — to know; इच्छामि — I wish; भवन्तम् — you; आद्यम् — the first; न — not; हि — indeed; प्रजानामि — (I) know; तव — your; प्रवृत्तिम् — desire.

With sandhi:

आख्याहि मे को भवानुग्ररूपो

नमोऽस्तु ते देववर प्रसीद ।

विज्ञातुमिच्छामि भवन्तमाद्यं

न हि प्रजानामि तव प्रवृत्तिम् ॥ ११ ३१॥

Anvaya:

हे देववर! ते नमः अस्तु, (त्वं) प्रसीद, भवान्

उग्र रूपः कः ? (तत्) मे आख्याहि । आद्यम्

भवन्तम् विज्ञातुम् इच्छामि ।

तव प्रवृत्तिम् हि न प्रजानामि ।

VERSE 11.32

श्रीभगवान् उवाच ।

कालः अस्मि लोक क्षय कृत् प्रवृद्धः

लोकान् समाहर्तुम् इह प्रवृत्तः ।

ऋते अपि त्वाम् न भविष्यन्ति सर्वे

ये अवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ॥ ११ ३२॥

Aphorism

The Lord said: Time I am, the great destroyer of the worlds, now engaged in slaying these men. With the exception of you [the Pandavas], all the warriors standing arrayed in the opposing armies shall not live.

Meaning

श्रीभगवान् उवाच — the Lord said; कालः — time; अस्मि — I am; लोक — of the worlds; क्षय कृत् — the destroyer; प्रवृद्धः — vast; लोकान् — the worlds; समाहर्तुम् — to annihilate; इह — here; प्रवृत्तः — engaged; ऋते — without, except for; अपि — even; त्वाम् — you; न — never; भविष्यन्ति — shall be; सर्वे — all; ये — these; अवस्थिताः — arrayed; प्रत्यनीकेषु — in the rival armies; योधाः — warriors.

With sandhi:

कालोऽस्मि लोकक्षयकृत्प्रवृद्धो

लोकान्समाहर्तुमिह प्रवृत्तः ।

ऋतेऽपि त्वां न भविष्यन्ति सर्वे

येऽवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ॥ ११ ३२॥

Anvaya:

लोक क्षय कृत् प्रवृद्धः कालः अस्मि, इह लोकान्

समाहर्तुम् प्रवृत्तः, त्वाम् ऋते अपि प्रत्यनीकेषु

ये योधाः अवस्थिताः, सर्वे न भविष्यन्ति ।

VERSE 11.33

तस्मात् त्वम् उत्तिष्ठ यशः लभस्व

जित्वा शत्रून् भुङ्क्ष्व राज्यम् समृद्धम् ।

मया एव एते निहताः पूर्वम् एव

निमित्त मात्रम् भव सव्य साचिन् ॥ ११ ३३॥

Aphorism

Therefore stand up and win glory. Conquer your enemies and enjoy a flourishing kingdom. They have already been slain by Me. And you, Arjuna, be only an instrument.

Note:

Arjuna = “Savyasachin” is used in the text. It is an epithet given to Arjuna because of his dexterity in shooting arrows with both the right and left hand.

Meaning

तस्मात् — therefore; त्वम् — you; उत्तिष्ठ — stand up; यशः — fame; लभस्व — obtain; जित्वा — having conquered; शत्रून् — enemies; भुङ्क्ष्व — enjoy; राज्यम् — the kingdom; समृद्धम् — wealthy; मया — by me; एव — even; एते — these; निहताः — slain; पूर्वम् — before; एव — even; निमित्त मात्रम् — mere instrument; भव — be; सव्य साचिन् — who can aim with the left hand (also).

With sandhi:

तस्मात्त्वमुत्तिष्ठ यशो लभस्व

जित्वा शत्रून् भुङ्क्ष्व राज्यं समृद्धम् ।

मयैवैते निहताः पूर्वमेव

निमित्तमात्रं भव सव्यसाचिन् ॥ ११ ३३॥

Anvaya:

तस्मात् हे सव्य साचिन्! त्वम् उत्तिष्ठ, यशः लभस्व,

शत्रून् जित्वा समृद्धम् राज्यम् भुङ्क्ष्व । मया एव एते

पूर्वम् एव निहताः, (त्वं) निमित्त मात्रम् भव ।

VERSE 11.34

द्रोणम् च भीष्मम् च जयद्रथम् च

कर्णम् तथा अन्यान् अपि योध वीरान् ।

मया हतान् त्वम् जहि मा व्यथिष्ठाः

युध्यस्व जेता असि रणे सपत्नान् ॥ ११ ३४॥

Aphorism

Drona, Bhishma, Jayadratha, Karna, and the other great warriors have already been slain by Me. Therefore, do not be distressed by fear. Fight, and you shall conquer your enemies in the battle.

Note:

Be distressed by fear = Drona, Bhishma, Jayadratha, Karna, and others mentioned in the text are great warriors. Besides, Drona has many celestial weapons. By a divine boon, Bishma will die only when he decides to. Jayadratha’s father had obtained a boon that anyone causing the death of his son shall lose his own head.

For these reasons, Arjuna had a lurking fear of their invincibility. In this verse, the Lord reassures him of his victory.

Meaning

द्रोणम् — Drona; च — and;भीष्मम् च — and; Bhishma; च — and; जयद्रथम् — also Jayadratha; च — and; कर्णम् — Karna; तथा — also; अन्यान् — others; अपि — also; योध वीरान् — brave warriors; मया — by me; हतान् — slain; त्वम् — you; जहि — slay; मा — not; व्यथिष्ठाः — be disturbed; युध्यस्व — fight; जेता असि — you shall conquer; रणे — in the battle; सपत्नान् — enemies.

With sandhi:

द्रोणं च भीष्मं च जयद्रथं च

कर्णं तथान्यानपि योधवीरान् ।

मया हतांस्त्वं जहि मा व्यथिष्ठा

युध्यस्व जेतासि रणे सपत्नान् ॥ ११ ३४॥

Anvaya;

त्वम् द्रोणम् च भीष्मम् च जयद्रथम् च कर्णम् तथा

मया हतान् अन्यान् अपि योध वीरान् जहि, मा व्यथिष्ठाः,

युध्यस्व, रणे सपत्नान् जेता असि ।

VERSE 11.35

सञ्जयः उवाच ।

एतत् श्रुत्वा वचनम् केशवस्य

कृत अञ्जलिः वेपमानः किरीटी ।

नमस्कृत्वा भूयः एव आह कृष्णम्

सगद्गदम् भीत भीतः प्रणम्य ॥ ११ ३५॥

Aphorism

Sanjaya said: After hearing these words of Krishna, Arjuna trembled, folded his hands, and offered obeisances. Overwhelmed with fear, he saluted Krishna and then addresses him again, with a faltering voice.

Note:

Trembled = Arjuna was shaken with emotion because of Krishna’s emphasis on destruction.

Sanjaya’s words are significant. He hoped that King Dhrtarashtra would clearly see the impending destruction of his clan and would avoid the battle by granting the request of Yudhishthira and his brothers. In order to avert a disastrous war, Pandavas were asking for only five villages instead of their full share of the Kingdom. Five villages represent only an insignificant amount of land in the kingdom.

Meaning

सञ्जयः उवाच — Sanjaya said;

एतत् — this; श्रुत्वा — hsving heard; वचनम् — the word; केशवस्य — of Keshava; कृत — made; अञ्जलिः — with folded hands; वेपमानः — trembling; किरीटी — the diademed one(Arjuna); नमस्कृत्वा — having offered obeisances; भूयः — again; एव — even; आह — said; कृष्णम् — to Krishna; सगद्गदम् — with a faltering voice; भीत भीतः — frightened; प्रणम्य — having offered obeisances.

With sandhi:

एतच्छ्रुत्वा वचनं केशवस्य

कृताञ्जलिर्वेपमानः किरीटी ।

नमस्कृत्वा भूय एवाह कृष्णं

सगद्गदं भीतभीतः प्रणम्य ॥ ११ ३५॥

Anvaya:

केशवस्य एतत् वचनम् श्रुत्वा, वेपमानः किरीटी

कृत अञ्जलिः कृष्णम् नमः कृत्वा, भीत भीतः प्रणम्य

(च) भूयः एव सगद्गदम् आह ।

VERSE 11.36

अर्जुनः उवाच ।

स्थाने हृषीकेश तव प्रकीर्त्या

जगत् प्रहृष्यति अनुरज्यते च ।

रक्षांसि भीतानि दिशः द्रवन्ति

सर्वे नमस्यन्ति च सिद्ध सङ्घाः ॥ ११ ३६॥

Aphorism

Arjuna said: O! Hrishikesa, the world rejoices and delights in glorifying You. The Rakshasas flee on all sides in terror. Hosts of Siddhas bow to You in adoration.

Your name, and thus everyone becomes attached to You. Although the

Note:

Siddhas = They have perfected sages with powers to perform miracles.

The world rejoices = The world has not seen the terrifying universal form which Arjuna has just seen. But, as always, they see only the reassuring, fearless, and delightful Lord.

Meaning

अर्जुनः उवाच — Arjuna said;

स्थाने — in (the right) place; हृषीकेश — O Hrshikesha!

तव — Your; प्रकीर्त्या — by (singing) Your fame; जगत् — the world; प्रहृष्यति — rejoices; अनुरज्यते — is pleased; च — and; रक्षांसि — the Rakshsasas; भीतानि — terified; दिशः — in all directions; द्रवन्ति — are fleeing; सर्वे — all; नमस्यन्ति — bow with respects; च — and; सिद्ध सङ्घाः — hosts of Siddhas.

With sandhi:

स्थाने हृषीकेश तव प्रकीर्त्या

जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च ।

रक्षांसि भीतानि दिशो द्रवन्ति

सर्वे नमस्यन्ति च सिद्धसङ्घाः ॥ ११ ३६॥

Anvaya:

हे हृषीकेश! स्थाने, तव प्रकीर्त्या जगत् प्रहृष्यति,

अनुरज्यते च, भीतानि रक्षांसि दिशः द्रवन्ति, सर्वे च

सिद्ध सङ्घाः नमस्यन्ति ।

VERSE 11.37

कस्मात् च ते न नमेरन् महात्मन्

गरीयसे ब्रह्मणः अपि आदि कर्त्रे ।

अनन्त देवेश जगत् निवास

त्वम् अक्षरम् सत् असत् तत् परं यत् ॥ ११ ३७॥

Aphorism

Why should they not bow down to You? O Mighty Being! greater than all, since You are the primal cause of even Brahma, You are the original creator.

O! Infinite One! Lord of Gods, Abode of the universe, You are imperishable, being and non-being, and the Supreme Lord.

Note:

Brahma = The creator god. During the post-Vedic period, Brahma was a prominent deity and his sect existed; however, by the 7th century, he had lost his significance. In contemporary Hinduism, Brahma does not enjoy popular worship and has substantially less important than the other two members of the Trimurti (Shiva, Vishnu, Brahma).

Only a few temples dedicated to him exist in India, the most famous being the Brahma Temple, Pushkar in Rajasthan. Some Brahma temples are found outside India, such as at the Erawan Shrine in Bangkok.

Primal cause = Godhead is the primal cause of evolution and the involution of the universe.

Being and non-being = Existence and non-existence, relatively are the two conditions of the spirit’s manifestation.

The Supreme = That which lies beyond Being and non-Being. It is a timeless eternity, of which time is only a manifestation in Maya.

Meaning

कस्मात् — wherefore; च — and; ते — they; न — not; नमेरन् — bow; महात्मन् — O! great one; गरीयसे — who are greater; ब्रह्मणः — than Brahma; अपि — also; आदि — the first; कर्त्रे — creator; अनन्त — O! endless one!; देवेश — O Lord of gods; जगत् निवास — O dwelling of the universe; त्वम् — You; अक्षरम् — imperishable; सत् — being; असत् — not being; तत् — that; परं — highest; यत् — which.

With sandhi:

कस्माच्च ते न नमेरन्महात्मन्

गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादिकर्त्रे ।

अनन्त देवेश जगन्निवास

त्वमक्षरं सदसत्तत्परं यत् ॥ ११ ३७॥

Anvaya:

हे महात्मन्! अनन्त, देवेश! ब्रह्मणः अपि

गरीयसे आदि कर्त्रे(तुभ्यं) ते कस्मात् च न नमेरन्,

हे जगत् निवास! यत् सत् असत् (अस्ति) तत् परं अक्षरम् त्वम्

VERSE 11.38

त्वम् आदिदेवः पुरुषः पुराणः

त्वम् अस्य विश्वस्य परम् निधानम् ।

वेत्ता असि वेद्यम् च परम् च धाम

त्वया ततम् विश्वम् अनन्त रूप ॥ ११ ३८॥

Aphorism

You are the first of Gods, the ancient Soul, the supreme resting place of the universe. You are the knower and That which is to be known and the Goal. The world is pervaded by You. O! of Infinite form!

Note:

First of Gods= Because he is the creator of the universe.

Ancient Soul = He is called Purusha, or Soul because he is the body of every being. He is ancient because he manifests time.

Supreme resting place = At the time of dissolution the universe rests in Him.

World is pervaded = Lord is the unchanging substratum of the universe. Like rope appearing as a snake, the Lord appears as the universe.

Meaning

त्वम् — You; आदिदेवः — the first God; पुरुषः — Man; पुराणः — ancient; त्वम् — You; अस्य — of this; विश्वस्य — of world; परम् — highest; निधानम् — primary cause; वेत्ता — knower; असि — (You) are; वेद्यम् — to be known; च — and; परम् — highest; च — and; धाम — abode; त्वया — by You; ततम् — pervaded; विश्वम् — the universe; अनन्त रूप — O! of endless form!

With sandhi:

त्वमादिदेवः पुरुषः पुराणस्

त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।

वेत्तासि वेद्यं च परं च धाम

त्वया ततं विश्वमनन्तरूप ॥ ११ ३८॥

Anvaya:

त्वम् आदिदेवः, पुराणः पुरुषः, त्वम् अस्य विश्वस्य परम्

निधानम्, (त्वम्) वेत्ता च वेद्यम्। परम् धाम ह् चासि ।

हे अनन्त रूप! त्वया विश्वम् ततम् ।

VERSE 11.39

वायुः यमः अग्निः वरुणः शशाङ्कः

प्रजापतिः त्वम् प्रपितामहः च ।

नमः नमः ते अस्तु सहस्र कृत्वः

पुनः च भूयः अपि नमः नमः ते ॥ ११ ३९॥

Aphorism

You are Yama and Vayu and Agni and Moon and Varuna and Prajapati, father of creatures, and the great-grandsire. Salutation to You a thousand times over and again and yet again salutations to You.

Note:

Prajapati = First created being to populate the world. Men and women of the world are offsprings of Prajapati.

Great-grandsire = The father of Brahma, the creator, who is the grandfather of human beings.

Meaning

वायुः — Air, god of wind; यमः — Yama, god of death; अग्निः — god of fire; वरुणः — god of rain; शशाङ्कः — the moon god; प्रजापतिः — Prajapati; त्वम् — you; प्रपितामहः — great-grandfather; च — and; नमः — my salutations; नमः — again my salutations; ते — to you; अस्तु — be; सहस्र कृत्वः — a thousand times; पुनः — again;च — and; भूयः — again; अपि — also; नमः — my salutations; नमः — my salutations; ते — to you.

With sandhi:

वायुर्यमोऽग्निर्वरुणः शशाङ्कः

प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च ।

नमो नमस्तेऽस्तु सहस्रकृत्वः

पुनश्च भूयोऽपि नमो नमस्ते ॥ ११ ३९॥

Anvaya:

त्वम् वायुः यमः अग्निः वरुणः शशाङ्कः प्रजापतिः च

प्रपितामहः (असि) ते सहस्र कृत्वः, नमः नमः,

पुनः च भूयः अपि ते नमः नमः अस्तु ।

VERSE 11.40

नमः पुरस्तात् अथ पृष्ठतः ते

नमः अस्तु ते सर्वतः एव सर्व ।

अनन्त वीर्य अमित विक्रमः त्वम्

सर्वम् समाप्नोषि ततः असि सर्वः ॥ ११ ४०॥

Aphorism

Salutation to You in front and behind, Salutation to You from every side, for You are all that is. Infinite in might and immeasurable in the strength of action You pervade all and are all.

Meaning

नमः — salutations; पुरस्तात् — from the front; अथ — also; पृष्ठतः — from behind; ते — unto You; नमः अस्तु — my salutations; ते — to you; सर्वतः — from every side; एव — even; सर्व — all; अनन्त — endless; वीर्य — strength; अमित — boundless; विक्रमः — strength; त्वम् — you; सर्वम् — all; समाप्नोषि — you conclude; ततः — thus; असि — are (root अस्); सर्वः — all.

With sadhi:

नमः पुरस्तादथ पृष्ठतस्ते

नमोऽस्तु ते सर्वत एव सर्व ।

अनन्तवीर्यामितविक्रमस्त्वं

सर्वं समाप्नोषि ततोऽसि सर्वः ॥ ११ ४०॥

Anvaya:

हे सर्व! ते पुरस्तात् नमः, अथ ते पृष्ठतः नमः,

(ते) सर्वतः एव (नमः अस्तु), हे अनन्त वीर्य! त्वम् अमित विक्रमः

सर्वम् समाप्नोषि ततः सर्वः असि ।

VERSES 11. 41–42

सखा इति मत्वा प्रसभम् यत् उक्तम्

हे कृष्ण हे यादव हे सखा इति ।

अजानता महिमानम् तव इदम्

मया प्रमादात् प्रणयेन वा अपि ॥ ११ ४१॥

यत् च अवहासार्थम् असत् कृतः असि

विहार शय्या आसन भोजनेषु ।

एकः अथवा अपि अच्युत तत् समक्षम्

तत् क्षामये त्वाम् अहम् अप्रमेयम् ॥ ११ ४२॥

Aphorism

Thinking of You as my friend, I have inadvertently, or out of love, addressed You “O Krishna,” “O Yadava,” “O my friend,” unaware of Your greatness; and in whatever other ways I may have shown disrespect to You, while playing or resting, while sitting or eating, while alone, O! Eternal Lord, or in the presence of others, for all that I implore You, O! Immesureable, to forgive.

Note:

Yadava = A clan in which Krishna was born.

The Lord has been living with Arjuna as a lifelong friend and companion. But Arjuna was unaware that Krishna was the Godhead. Arjuna treated him as a man and overlooked his divinity. He now asks forgiveness for that.

Having thought = मत्वा. This is known as the क्त्वा suffix in Sanskrit. -त्वा conjunctive suffix for verbs, which converts the verb to mean 'having done'. Example:

कृ (do) + ‎-त्वा → ‎कृत्वा ( “having done”)

‎वच् (say) + ‎-त्वा → ‎उक्त्वा (“having said”)

‎त्यज् (abandon) + ‎-त्वा → ‎त्यक्त्वा ( “having abandoned”)

Meaning

सखा — friend; इति — thus; मत्वा — having thought; प्रसभम् — presumptuously; यत् — which; उक्तम्

— said; हे कृष्ण — O Krishna; हे यादव — O Yadava; हे सखा — O my dear friend; इति — thus; अजानता — unknowing; महिमानम् — greatness; तव — Your; इदम् — this; मया — by me; प्रमादात् — from carelessness; प्रणयेन — with affection; वा — or; अपि — else;

(Verse 42)

यत् — which; च — and; अवहासार्थम् — for joking; असत् कृतः — dishonored; असि — are; विहार — in play; शय्या — in bed; आसन — in seat; भोजनेषु — in feast; एकः — alone; अथवा — or; अपि — also; अच्युत — O infallible one; तत् — so; समक्षम् — among company; तत् — that; क्षामये — ask forgiveness; त्वाम् — from you; अहम् — I; अप्रमेयम् — boundless.

With sandhi:

सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तं

हे कृष्ण हे यादव हे सखेति ।

अजानता महिमानं तवेदं

मया प्रमादात्प्रणयेन वापि ॥ ११ ४१॥

यच्चावहासार्थमसत्कृतोऽसि

विहारशय्यासनभोजनेषु ।

एकोऽथवाप्यच्युत तत्समक्षं

तत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम् ॥ ११ ४२॥

Anvaya:

तव इदम्‌ महिमानम्‌ अजानता सखा इति मत्वा प्रणयेन प्रमादात्‌ वा अपि मया 'हे कृष्ण! हे यादव, हे सखा !' इति यत्‌ प्रसभम्‌ उक्तम्‌ च।

हे अच्युत ! यत्‌ अवहासार्थम्‌ विहार-शय्या-आसन-भोजनेषु एकः अथवा तत्‌ समक्षम्‌ अपि असत्कृतः असि तत्‌ अप्रमेयम्‌ त्वाम्‌ अहम्‌ क्षामये।

VERSE 11.43

पिता असि लोकस्य चर अचरस्य

त्वम् अस्य पूज्यः च गुरुः गरीयान् ।

न त्वत् समः अस्ति अभ्यधिकः कुतः अन्यः

लोक त्रये अपि अप्रतिम प्रभाव ॥ ११ ४३॥

Aphorism

You are the father of all the world of the moving and unmoving. You are one to be worshipped and the most venerable teacher. None is equal to You, how then could be another greater than You in all the three worlds, O! incomparable in might?

Meaning

पिता — father; असि — (you) are; लोकस्य — of the world; चर — moving; अचरस्य — and unmoving; त्वम् — you; अस्य — of this; पूज्यः — worshipable; च — and; गुरुः — master; गरीयान् — glorious;

न — not; त्वत् — to you; समः — equal; अस्ति — there is; अभ्यधिकः — greater; कुतः — who is; अन्यः — other; लोक त्रये — in the three planetary systems; अपि — also; अप्रतिम प्रभाव — O! uncomparable power!

With sandhi:

पितासि लोकस्य चराचरस्य

त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान् ।

न त्वत्समोऽस्त्यभ्यधिकः कुतोऽन्यो

लोकत्रयेऽप्यप्रतिमप्रभाव ॥ ११ ४३॥

Anvaya:

हे अप्रतिम प्रभाव! त्वम् अस्य चर अचरस्य लोकस्य पिता,

गरीयान् पूज्यः गुरुः च असि, लोक त्रये अपि त्वत् समः न अस्ति,

कुतः अभ्यधिकः अन्यः?

VERSE 11.44

तस्मात् प्रणम्य प्रणिधाय कायम्

प्रसादये त्वाम् अहम् ईशम् ईड्यम् ।

पिता इव पुत्रस्य सखा इव सख्युः

प्रियः प्रियायाः अर्हसि देव सोढुम् ॥ ११ ४४॥

Aphorism

Therefore I bow down and prostrate my body before You, the adorable Lord, and I seek Your grace. As a father to his son, as a friend to his friend, as lover to his beloved, so You should, O Lord, bear with me.

Meaning

तस्मात् — therefore; प्रणम्य — bowing down in obeisances; प्रणिधाय — prostrating; कायम् — the body; प्रसादये — to implore mercy; त्वाम् — you; अहम् — I; ईशम् — the Lord; ईड्यम् — praiseworthy; पिता इव — like a father; पुत्रस्य — of the son; सखा इव — like a friend; सख्युः — of the friend; प्रियः — a lover; प्रियायाः — to e loved; अर्हसि — you should; देव — O! Lord; सोढुम् — forgive.

With sandhi:

तस्मात्प्रणम्य प्रणिधाय कायं

प्रसादये त्वामहमीशमीड्यम् ।

पितेव पुत्रस्य सखेव सख्युः

प्रियः प्रियायार्हसि देव सोढुम् ॥ ११ ४४॥

Anvaya:

हे देव! तस्मात् कायम् प्रणिधाय, प्रणम्य, अहम् ईड्यम्

ईशम् त्वाम् प्रसादये, पुत्रस्य (अपराधं) पिता इव,

सख्युः (अपराधं) सखा , प्रियायाः (अपराधं) प्रियः (इव)

(मम अपराधान्) सोढुम् अर्हसि ।

VERSE 11.45

अदृष्ट पूर्वम् हृषितः अस्मि दृष्ट्वा

भयेन च प्रव्यथितम् मनः मे ।

तत् एव मे दर्शय देव रूपम्

प्रसीद देवेश जगत् निवास ॥ ११ ४५॥

Aphorism

I have seen what never was seen before and I rejoice, but my mind is troubled with fear. O Godhead, show me that other form of Yourself; be gracious, O! Lord of the gods! O! abode of this universe!

Meaning

अदृष्ट — never seen; पूर्वम् — before; हृषितः — glad; अस्मि — I am; दृष्ट्वा — having seen; भयेन — out of fear; च — and; प्रव्यथितम् — distressed; मनः — mind; मे — my; तत् — that; एव — even; मे — to me; दर्शय — show; देव — O Lord; रूपम् — form; प्रसीद — have mercy; देवेश — O Lord of lords; जगत् निवास — O! world-dwelling.

With sandhi:

अदृष्टपूर्वं हृषितोऽस्मि दृष्ट्वा

भयेन च प्रव्यथितं मनो मे ।

तदेव मे दर्शय देव रूपं

प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥ ११ ४५॥

Anvaya:

अदृष्ट पूर्वम्‌ दृष्ट्वा हृषितः अस्मि भयेन च मे मनः प्रव्यथितम्‌ हे देव! तत्‌ रूपम्‌ एव मे दर्शय हे देवेश! हे जगत्‌ निवास! प्रसीद ।

VERSE 11.46

किरीटिनम् गदिनम् चक्र हस्तम्

इच्छामि त्वाम् द्रष्टुम् अहम् तथा एव ।

तेन एव रूपेण चतुः भुजेन

सहस्र बाहो भव विश्व मूर्ते ॥ ११ ४६॥

Aphorism

I would see You even as before with Your crown and with Your mace and discus. Assume Your four-armed form, O thousand-armed, and of endless shapes.

Note:

Four-armed form: Sri Krishna is one of many incarnations of Lord Vishnu. His saguna form has four arms, holding a conch, a discus, a mace, and a lotus. This form he reveals to his devotees now and then. Arjuna cherishes this form although he sees Krishna as an ordinary mortal with two arms.

Arjuna was terrorized by the Universal form, revealing the horror of destruction. That is why now he wants to see the more passive and affable form of the Lord,

Meaning

किरीटिनम् — crowned; गदिनम् — with mace; चक्र — disc; हस्तम् — in hand; इच्छामि — I wish; त्वाम् — you; द्रष्टुम् — to see; अहम् — I; तथा — as; एव — even; तेन — by that; एव — even; रूपेण — form; चतुः — four; भुजेन — arms; सहस्र — thousand; बाहो — arms; भव — be; विश्व मूर्ते — O! universal form.

With sandhi:

किरीटिनं गदिनं चक्रहस्तं

इच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव ।

तेनैव रूपेण चतुर्भुजेन

सहस्रबाहो भव विश्वमूर्ते ॥ ११ ४६॥

Anvaya:

हे सहस्र बाहो! हे विश्व मूर्ते! अहम् त्वाम् किरीटिनम्

गदिनम् (च) तथा एव चक्र हस्तम् द्रष्टुम् इच्छामि,

(तस्मात्) तेन एव चतुः भुजेन रूपेण (युक्तः) भव ।

VERSE 11.47

श्रीभगवान् उवाच ।

मया प्रसन्नेन तव अर्जुन इदम्

रूपम् परम् दर्शितम् आत्म योगात् ।

तेजोमयम् विश्वम् अनन्तम् आद्यम्

यत् मे त्वत् अन्येन न दृष्ट पूर्वम् ॥ ११ ४७॥

Aphorism

The Lord said: By My grace, through My own Yoga-power, O! Arjuna, I have shown you this Supreme form, resplendent, universal, infinite, and primeval, which no one but you has ever seen.

Note:

Yoga-power = Power was inherent in the Godhead.

Meaning

श्रीभगवान् उवाच — the Lord said; मया — by Me; प्रसन्नेन — pleased; तव — to you; अर्जुन — O! Arjuna; इदम् — this; रूपम् — form; परम् — highest; दर्शितम् — (been)shown; आत्म — Self; योगात् — by Yoga; तेजोमयम् — made od light; विश्वम् — the universe; अनन्तम् — endless; आद्यम् — first; यत् — which; मे — My; त्वत् — you;अन्येन — besides; न — not; दृष्ट — seen; पूर्वम् — previously.

With sandhi:

मया प्रसन्नेन तवार्जुनेदं

रूपं परं दर्शितमात्मयोगात् ।

तेजोमयं विश्वमनन्तमाद्यं

यन्मे त्वदन्येन न दृष्टपूर्वम् ॥ ११ ४७॥

Anvaya:

हे अर्जुन! यत् त्वत् अन्येन दृष्ट पूर्वम् न, (तत्) इदम् मे

तेजोमयम् विश्वम् अनन्तम् आद्यम् परम् रूपम् प्रसन्नेन

मया आत्म योगात् तव दर्शितम् ।

VERSE 11.48

न वेद यज्ञ अध्ययनैः न दानैः

न च क्रियाभिः न तपोभिः उग्रैः ।

एवम् रूपः शक्यः अहम् नृ लोके

द्रष्टुम् त्वत् अन्येन कुरु प्रवीर ॥ ११ ४८॥

Aphorism

Neither by studying the Vedas nor by performing Vedic sacrifices, nor by charity, nor by rituals, nor by severe penances, is this form of Mine to be seen in the world of men can I be seen by anyone but you, O! Chief of the Kurus.

Meaning

न — nnot; वेद यज्ञ — by Vedic sacrifice; अध्ययनैः — or Vedic study; न — not; दानैः — by charity; न — not; च — also; क्रियाभिः — by pious activities; न — not; तपोभिः — by austerities; उग्रैः — severe; एवम् — this; रूपः — form; शक्यः — possible; अहम् — I; नृ लोके — in this world of men; द्रष्टुम् — to see; त्वत् — you; अन्येन — by another; कुरु प्रवीर — best among the Kurus.

With sandhi:

न वेदयज्ञाध्ययनैर्न दानैर्

न च क्रियाभिर्न तपोभिरुग्रैः ।

एवं रूपः शक्य अहं नृलोके

द्रष्टुं त्वदन्येन कुरुप्रवीर ॥ ११ ४८॥

Anvaya:

हे कुरु प्रवीर! अहम् एवम् रूपः नृ लोके न वेद यज्ञ अध्ययनैः

न, दानैः न, क्रियाभिः न, उग्रैः तपोभिः चन त्वत् अन्येन द्रष्टुम् शक्यः ।

VERSE 11.49

मा ते व्यथा मा च विमूढ भावः

दृष्ट्वा रूपम् घोरम् ईदृक् मम इदम् ।

व्यपेत भीः प्रीत मनाः पुनः त्वम्

तत् एव मे रूपम् इदम् प्रपश्य ॥ ११ ४९॥

Aphorism

Be not afraid, be not bewildered, on seeing this terrific form of Mine. Free from fear and glad at heart, behold My other form.

Note:

Other form = Form with four hands which Arjuna said that he wished to see.

Meaning

मा — not; ते — you; व्यथा — pain; मा — not; च — and; विमूढ — confused;भावः — condition; दृष्ट्वा — having seen; रूपम् — form; घोरम् — horrible; ईदृक् — such; मम — My; इदम् — this; व्यपेत — free from;भीः — fear; प्रीत — pleased; मनाः — mind; पुनः — again; त्वम् — you; तत् — that; एव — thus; मे — My; रूपम् — form; इदम् — this; प्रपश्य — behold.

With sandhi:

मा ते व्यथा मा च विमूढभावो

दृष्ट्वा रूपं घोरमीदृङ्ममेदम् ।

व्यपेतभीः प्रीतमनाः पुनस्त्वं

तदेव मे रूपमिदं प्रपश्य ॥ ११ ४९॥

Anvaya:

मम इदम् ईदृक् घोरम् रूपम् दृष्ट्वा ते व्यथा मा

(अस्तु) , विमूढ भावः च मा (अस्तु) । त्वम् व्यपेत भीः

प्रीत मनाः (भूत्वा) पुनः तत् एव इदम् मे रूपम् प्रपश्य ।

VERSE 11.50

सञ्जयः उवाच ।

इति अर्जुनम् वासुदेवः तथा उक्त्वा

स्वकम् रूपम् दर्शयामास भूयः ।

आश्वासयामास च भीतम् एनम्

भूत्वा पुनः सौम्य वपुः महात्मा ॥ ११ ५०॥

Aphorism

Sanjaya said: Vasudeva having spoken thus to Arjuna, displayed His own form and consoled the terrified one, then the Great Soul again assumed the gentle form.

Note:

Great Soul = The Lord.

Gentle form = Familiar two-armed form.

Vasudeva = Son of Vasudeva. Krishna.

His own form = Four-armed form.

Meaning

सञ्जयः उवाच — Sanjaya said; इति — thus; अर्जुनम् — to Arjuna; वासुदेवः — Vasudeva; तथा — thus; उक्त्वा — having spoken; स्वकम् — own; रूपम् — form; दर्शयामास — showed; भूयः — again; आश्वासयामास — consoled; च — and; भीतम् — terrified; एनम् — this(one); भूत्वा — having become; पुनः — again; सौम्य — gentle; वपुः — form; महात्मा — the great one.

With sandhi:

इत्यर्जुनं वासुदेवस्तथोक्त्वा

स्वकं रूपं दर्शयामास भूयः ।

आश्वासयामास च भीतमेनं

भूत्वा पुनः सौम्यवपुर्महात्मा ॥ ११ ५०॥

Anvaya:

महात्मा वासुदेवः इति तथा अर्जुनम् उक्त्वा भूयः स्वकम्

रूपम् दर्शयामास । पुनः च सौम्य वपुः भूत्वा, भीतम्

एनम् आश्वासयामास ।

VERSE 11.51

अर्जुनः उवाच ।

दृष्ट्वा इदम् मानुषम् रूपम् तव सौम्यम् जनार्दन ।

इदानीम् अस्मि संवृत्तः सचेताः प्रकृतिम् गतः ॥ ११ ५१॥

Aphorism

Arjuna said: Looking at the gentle form of Yours, Janardana, I now feel composed in mind; I am myself again.

Note:

Janardana = Chastiser of enemies = Lord Krishna.

Baktas, or lovers of god, do not like to dwell on His impersonal and transcended form but desire to worship a Personal God. That is why temples and deities are popular.

Meaning

अर्जुनः उवाच — Arjuna said; दृष्ट्वा — having seen; इदम् — this; मानुषम् — human; रूपम् — form; तव — you; सौम्यम् — gentle; जनार्दन — O! Janardana; इदानीम् — now; अस्मि — I am; संवृत्तः — become; स चेताः — with mind; प्रकृतिम् — to nature; गतः — gone.

With sandhi:

दृष्ट्वेदं मानुषं रूपं तव सौम्यं जनार्दन ।

इदानीमस्मि संवृत्तः सचेताः प्रकृतिं गतः ॥ ११ ५१॥

Anvaya:

हे जनार्दन! तव इदम् मानुषम् सौम्यम् रूपम् दृष्ट्वा

(अहं) इदानीम् सचेताः संवृत्तः अस्मि प्रकृतिम् गतः (अस्मि) ।

VERSE 11.52

श्रीभगवान् उवाच ।

सुदुर्दर्शम् इदम् रूपम् दृष्टवान् असि यत् मम ।

देवाः अपि अस्य रूपस्य नित्यम् दर्शन काङ्क्षिणः ॥ ११ ५२॥

Aphorism

The Lord said: It is very difficult to see this form of Mine, which you have seen, Even the gods are eager to see this form.

Meaning

श्रीभगवान् उवाच — the Lord said; सु दुर्दर्शम् — very difficult to see; इदम् — this; रूपम् — form; दृष्टवान् — (one who) have seen; असि — are; यत् — which; मम — my; देवाः — gods; अपि — also; अस्य — this; रूपस्य — form; नित्यम् — always; दर्शन — to see ; काङ्क्षिणः — aspiring.

With sandhi:

सुदुर्दर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मम ।

देवा अप्यस्य रूपस्य नित्यं दर्शनकाङ्क्षिणः ॥ ११ ५२॥

Anvaya:

यत् मम सुदुर्दर्शम् इदम् रूपम् दृष्टवान् असि, अस्य

रूपस्य देवाः अपि नित्यम् दर्शन काङ्क्षिणः (सन्ति)।

VERSE 11.53

न अहम् वेदैः न तपसा न दानेन न च इज्यया ।

शक्यः एवम् विधः द्रष्टुम् दृष्टवान् असि माम् यथा ॥ ११ ५३॥

Aphorism

Neither by the study of the Vedas, nor by penance, charity, nor yet by sacrifices, am I to be seen as you have now seen Me.

Meaning

न — not; अहम् — I; वेदैः — by study of the Vedas; न — not; तपसा — by austerities; न — not; दानेन — by charity; न — not; च — and; इज्यया — by worship; शक्यः — it is possible; एवम् — this;विधः — kind; द्रष्टुम् — to see; दृष्टवान् — (one who) has seen; असि — (you) are; माम् — me; यथा — as.

With sandhi:

नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया ।

शक्य एवंविधो द्रष्टुं दृष्टवानसि मां यथा ॥ ११ ५३॥

Anvaya:

(त्वं) यथा माम् दृष्टवान् असि, एवम् विधः अहम् न वेदैः,

न तपसा, न दानेन, न च इज्यया द्रष्टुम् शक्यः (अस्मि)।

VERSE 11.54

भक्त्या तु अनन्यया शक्यः अहम् एवम् विधः अर्जुन ।

ज्ञातुम् द्रष्टुम् च तत्त्वेन प्रवेष्टुम् च परन्तप ॥ ११ ५४॥

Aphorism

But by devotion to Me alone, I may be perceived, Arjuna! And known and seen in essence, and entered, O! Parantapa.

Note:

Parantapa = An epithet of Krishna = scorcher of enemies.

Devotion to Me alone = Only devotion takes the devotee closer to the Lord. Their strong love removes the distinction between the Lord and the devotee.

Entered = The devotee attains final liberation.

Meaning

भक्त्या — by devotion; तु — but; अनन्यया — without another; शक्यः — possible; अहम् — I; एवम् विधः — of this kind; अर्जुन — O Arjuna; ज्ञातुम् — to know; द्रष्टुम् — to see; च — and; तत्त्वेन — in fact; प्रवेष्टुम् — to enter; च — and; परन्तप — O Parantapa.

With sandhi:

भक्त्या त्वनन्यया शक्य अहमेवंविधोऽर्जुन ।

ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन प्रवेष्टुं च परन्तप ॥ ११ ५४॥

Anvaya:

हे परन्तप अर्जुन! अहम् एवम् विधः तत्त्वेन ज्ञातुम् च

द्रष्टुम् प्रवेष्टुम् च अनन्यया भक्त्या तु शक्यः ।

VERSE 11.55

मत् कर्म कृत् मत् परमः मत् भक्तः सङ्ग वर्जितः ।

निर्वैरः सर्व भूतेषु यः सः माम् एति पाण्डव ॥ ११ ५५॥

Aphorism

He who does My work and holds me as Supreme Goal, who is devoted to Me, who is without attachment and without hatred for any creature, he comes to Me, O! Pandava.

Note:

Does My work = dedicates all his actions to the Lord, and seeks no reward for the work done.

Without attachment = Vairagya = without desire for material comforts. Such a person will be happy within himself.

Without hatred = A seeker should not hate even one who hates him.

Meaning

मत् — my; कर्म — work; कृत् — does; मत् — I;परमः — supreme; मत् भक्तः — devotee; सङ्ग — attachment; वर्जितः — abandoned; निर्वैरः — without enemity; सर्व भूतेषु — among all beings; यः — who; सः — he; माम् — to me; एति — goes; पाण्डव — O Pandava.

With sandhi:

मत्कर्मकृन्मत्परमो मद्भक्तः सङ्गवर्जितः ।

निर्वैरः सर्वभूतेषु यः स मामेति पाण्डव ॥ ११ ५५॥

Anvaya:

हे पाण्डव! यः मत् कर्म कृत्, मत् परमः,

सङ्ग वर्जितः सर्व भूतेषु निर्वैरः मत् भक्तः (अस्ति),

सः माम् एति ।

ॐ तत् सत् इति श्रीमत् भगवत् गीतासु उपनिषत्सु

ब्रह्म विद्यायाम् योग शास्त्रे श्रीकृष्ण अर्जुन संवादे

विश्व रूप दर्शन योगः नाम एकादशः अध्यायः ॥ ११॥

Thus in the Blessed Gita, the Essence of the Upanishads, the Science of Brahman, and the Scripture of Yoga, the dialogue between Sri Krishna and Arjuna, ends the eleventh chapter, entitled THE DIVINE MANIFESTATION.