Bagawad Gita Chapter 14

 Bagawad Gita Chapter 14

अथ चतुर्दशः अध्यायः । गुण त्रय विभाग योगः ।

Now Chapter 14 - THE DISCRIMINATION OF THREE GUNAS.

In this discourse, The Lord tells us that the knowledge of the Field and the Knower of the Field is the true knowledge. This highest and the best knowledge leads one to the supreme goal. This body is the Field. The Immortal Soul (yourself), dwelling in the body is the Knower of the Field.  It is the Supreme Being who has projected Himself and assumed the form of this Knower of the Field within this body. This self is none other than That Supreme Being. The Field consists of five elements, the ego, the mind, the intellect, and the ten organs, desire, and aversion.

VERSE 14.1

श्रीभगवान् उवाच ।

परम् भूयः प्रवक्ष्यामि ज्ञानानाम् ज्ञानम् उत्तमम् ।
यत् ज्ञात्वा मुनयः सर्वे पराम् सिद्धिम् इतः गताः ॥ १४ १॥

Aphorism

The Lord said: Again I shall tell you this supreme knowledge, the best of all knowledge, knowing which all the sages have gone to the supreme perfection.

Note:
Knowledge relating to sacrifices and other things will not lead to salvation. Only the knowledge the Lord is going to impart in this discourse will without fail lead to salvation.

Meaning

श्रीभगवान्_उवाच — the Lord said; परम् — highest; भूयः — again; प्रवक्ष्यामि — I shall speak; ज्ञानानाम् — of wisdom; ज्ञानम् — wisdom; उत्तमम् — the supreme; यत् — which; ज्ञात्वा — having known; मुनयः — the sages; सर्वे — all; पराम् — highest; सिद्धिम् — perfection; इतः — hence; गताः — gone.

With sandhi:

परं भूयः प्रवक्ष्यामि ज्ञानानां ज्ञानमुत्तमम् ।
यज्ज्ञात्वा मुनयः सर्वे परां सिद्धिमितो गताः ॥ १४ १॥

Anvaya:

ज्ञानानाम्‌ उत्तमम्‌ परम्‌ ज्ञानम्‌ भूयः प्रवक्ष्यामि यत्‌ ज्ञात्वा सर्वे मुनयः इतः पराम्‌ सिद्धिम्‌ गताः।

VERSE 14.2

इदम् ज्ञानम् उपाश्रित्य मम साधर्म्यम् आगताः ।
सर्गे अपि न उपजायन्ते प्रलये न व्यथन्ति च ॥ १४ २॥

Aphorism

Those who take refuge in this wisdom, have partaken My Nature, will be united with Me. They will not be reborn at the time of creation nor destroyed at the time of dissolution.

Note:

Creation = Beginning of a new cycle.

Dissolution = The end of a cycle, when all names and forms merge in Prakriti. There will be a pause which will be followed by a new creation. All bound souls go into a dormant state during the pause and are born in the new cycle according to their past karma.

Creation ... Dissolution = This should not be construed as happening at the beginning or end of Pralaya. Creation and dissolution are a continuous process.

Meaning

इदम् — this; ज्ञानम् — wisdom; उपाश्रित्य — taking refuge in; मम — My; साधर्म्यम् — similarity of nature; आगताः — come; सर्गे — creation; अपि — also; न — never; उपजायन्ते — are born; प्रलये — in the dissolution; न — not; व्यथन्ति — are disturbed; च — and.

With sandhi:

इदं ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागताः ।
सर्गेऽपि नोपजायन्ते प्रलये न व्यथन्ति च ॥ १४ २॥

Anvaya:

इदम् ज्ञानम् उपाश्रित्य मम साधर्म्यम् आगताः, (ते)
सर्गे अपि न उपजायन्ते, प्रलये च न व्यथन्ति ।

VERSE 14.3

मम योनिः महत् ब्रह्म तस्मिन् गर्भम् दधामि अहम् ।
सम्भवः सर्व भूतानाम् ततः भवति भारत ॥ १४ ३॥

Aphorism

The total material substance, Prakriti, is the womb, where I place the germ, then comes the birth of all beings, O! Bharata!

Notes:

The Lord here emphatically declares that he is the source of creation and destruction, thereby refuting Sankhya philosophy that creation and destruction are independent of the Lord.

Meaning

मम — My; योनिः — source of birth; महत् — the great; ब्रह्म — Brahman; तस्मिन् — in this; गर्भम् — pregnancy; दधामि — place; अहम् — I; सम्भवः — the birth; सर्व भूतानाम् — of all beings; ततः — thereafter; भवति — becomes; भारत — O! Bharata.

With sandhi:

मम योनिर्महद् ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम् ।
सम्भवः सर्वभूतानां ततो भवति भारत ॥ १४ ३॥

Anvaya:

हे भारत ! महत्‌ ब्रह्म मम योनिः। अहम्‌ तस्मिन्‌ गर्भम्‌ दधामि; ततः सर्व-भूतानाम्‌ सम्भवः भवति।

VERSE 14.4

सर्व योनिषु कौन्तेय मूर्तयः सम्भवन्ति याः ।
तासाम् ब्रह्म महत् योनिः अहम् बीज प्रदः पिता ॥ १४ ४॥

Aphorism

All forms that are produced O! Kauntya! Brahma is the mighty womb of all and I am the seed-giving father.

Notes:
Womb = Prakirity or nature. The birth of all beings happens through the birth of Hiranyagarba. It is called Brahma because of its importance.

Meaning

सर्व — all; योनिषु — in wombs; कौन्तेय — O! Kauntya; मूर्तयः — forms; सम्भवन्ति — are born; याः — which; तासाम् — of these; ब्रह्म — Brahma; महत् — the great; योनिः — womb; अहम् — I; बीज — the seed; प्रदः — giving; पिता — father.

With sandhi:

सर्वयोनिषु कौन्तेय मूर्तयः सम्भवन्ति याः ।
तासां ब्रह्म महद्योनिरहं बीजप्रदः पिता ॥ १४ ४॥

Anvaya:

हे कौन्तेय! सर्व योनिषु याः मूर्तयः सम्भवन्ति तासाम्
योनिः महत् ब्रह्म (अस्ति), अहम् बीज प्रदः पिता (च अस्मि) ।

VERSE 14.5

सत्त्वम् रजः तमः इति गुणाः प्रकृति सम्भवाः ।
निबध्नन्ति महा बाहो देहे देहिनम् अव्ययम् ॥ १४ ५॥

Aphorism

Goodness, passion, and inertia are qualities (gunas), O! mighty-armed one! born of Prakriti, bind the body, the embodied, the imperishable.

Note:

Bind = The bondage of the soul is not real; because the soul is ever free.
The embodied = He who lives in the body and identifies with it.

Meaning

सत्त्वम् — goodness; रजः — passion; तमः — inertia; इति — thus; गुणाः — the qualities; प्रकृति — Prakriti; सम्भवाः — produced of; निबध्नन्ति — bind; महा बाहो — O!mighty-armed one!; देहे — in the body; देहिनम् — the embodied; अव्ययम् — indestructible.

With sandhi:

सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसम्भवाः ।
निबध्नन्ति महाबाहो देहे देहिनमव्ययम् ॥ १४ ५॥

Anvaya:

हे महा बाहो! सत्त्वम् रजः तमः इति गुणाः प्रकृति सम्भवाः देहे अव्ययम् देहिनम् निबध्नन्ति ।

VERSE 14.6

तत्र सत्त्वम् निर्मलत्वात् प्रकाशकम् अनामयम् ।

सुख सङ्गेन बध्नाति ज्ञान सङ्गेन च अनघ ॥ १४ ६॥

Aphorism

O sinless one, of these, the (mode of ) goodness, from its stainlessness, luminous and healthy, binds by attachment to bliss and the attachment to wisdom.

Note:
Sinless one = Arjuna.
Stainless = Because through sattva one can destroy the deluding power of Maya.
A man under the influence of sattva becomes attached to happiness and knowledge. Happiness and knowledge are attributes of the mind and they belong to the body (Chapter 13 Verse 6). Whereas, the Self, which is totally unattached, becomes bound by identification with the body. This is how sattva binds a soul to the world.

Meaning

तत्र — there; सत्त्वम् — goodness; निर्मलत्वात् — from stainlessness; प्रकाशकम् — illuminating; अनामयम् — healthy; सुख — happiness;  O!mighty-armed one!सङ्गेन — by attachment; बध्नाति — binds; ज्ञान — with wisdom; सङ्गेन — by the attachment; च — and; अनघ — O! sinless one!

With sandhi:

तत्र सत्त्वं निर्मलत्वात्प्रकाशकमनामयम् ।
सुखसङ्गेन बध्नाति ज्ञानसङ्गेन चानघ ॥ १४ ६॥

Anvaya:

हे अनघ! तत्र अनामयम् प्रकाशकम् सत्त्वम् निर्मलत्वात्
(आत्मानं) सुख सङ्गेन ज्ञान सङ्गेन च बध्नाति ।

VERSE 14.7

रजः राग आत्मकम् विद्धि तृष्णा सङ्ग समुद्भवम् ।
तत् निबध्नाति कौन्तेय कर्म सङ्गेन देहिनम् ॥ १४ ७॥

Aphorism

The mode of passion, know thou, is born of thirst and attachments, O! Kaunteya! and it binds the embodied by attachment to fruitive actions.

Note:

Fruitive actions = Actions that result in good or bad karma. These actions are born of thirst and attachment.
Thirst = for what has not been attained.
Attachment = to what has been attained.
Kaunteya = Arjuna.

Though the self is not the doer (agent), the mode of rajas makes the Self think it is the doer.

Meaning

रजः — the mode of passion; राग आत्मकम् — born of desire; विद्धि — know; तृष्णा — craving; सङ्ग — attachment; समुद्भवम् — produced; तत् — that; निबध्नाति — binds; कौन्तेय — O! Kaunteya!; कर्म सङ्गेन — by attachment to fruitive actions; देहिनम् — the embodied.

With sandhi:

रजो रागात्मकं विद्धि तृष्णासङ्गसमुद्भवम् ।
तन्निबध्नाति कौन्तेय कर्मसङ्गेन देहिनम् ॥ १४ ७॥

Anvaya:

हे कौन्तेय! राग आत्मकम् रजः तृष्णा सङ्ग समुद्भवम्
विद्धि । तत् देहिनम् कर्म सङ्गेन निबध्नाति ।

VERSE 14.8

तमः तु अज्ञानजम् विद्धि मोहनम् सर्व देहिनाम् ।
प्रमाद आलस्य निद्राभिः तत् निबध्नाति भारत ॥ १४ ८॥

Aphorism

O! Bharata! know that the mode of inertia, born of ignorance, is the
delusion of all embodied; it binds by negligence, indolence, and sleep.

Note:

Binds = Binds the embodied.

Ignorance = This is induced by the veiling power (Avarna sakti) of Maya. The other power of Maya is projecting power (Vikshepa sakti), which dominates in the rajas.

Meaning

तमः — the mode of inertia; तु — but; अज्ञान — ignorance; जम् — produced of ; विद्धि — know; मोहनम् — the delusion; सर्व — all ; देहिनाम् — of embodied; प्रमाद — negligence; आलस्य — indolence; निद्राभिः — sleep; तत् — that; निबध्नाति — binds; भारत — O ! Bharata!

With sandhi:

तमस्त्वज्ञानजं विद्धि मोहनं सर्वदेहिनाम् ।
प्रमादालस्यनिद्राभिस्तन्निबध्नाति भारत ॥ १४ ८॥

Anvaya:

हे भारत! तमः तु सर्व देहिनाम् मोहनम् अज्ञानजम् विद्धि ।
तत् (देहिनाम्) प्रमाद आलस्य निद्राभिः निबध्नाति ।

VERSE 14.9

सत्त्वम् सुखे सञ्जयति रजः कर्मणि भारत ।
ज्ञानम् आवृत्य तु तमः प्रमादे सञ्जयति उत ॥ १४ ९॥

Aphorism

O! Bharata!  the mode of goodness attaches to happiness; passion,
to action; and inertia, covering one’s wisdom, attaches one to delusion.

Meaning

सत्त्वम् — the mode of goodness; सुखे — in happiness; सञ्जयति — binds; रजः — the mode of passion; कर्मणि — actions; भारत — O! Bharata! ज्ञानम् — wisdom; आवृत्य — covering; तु — but; तमः — the mode of inertia; प्रमादे — to delution ; सञ्जयति — binds; उत — indeed.

With sandhi:

सत्त्वं सुखे सञ्जयति रजः कर्मणि भारत ।
ज्ञानमावृत्य तु तमः प्रमादे सञ्जयत्युत ॥ १४ ९॥

Anvaya:

हे भारत! सत्त्वम् (देहिनाम्) सुखे सञ्जयति, रजः कर्मणि,
उत तमः तु ज्ञानम् आवृत्य प्रमादे सञ्जयति ।

VERSE 14.10

रजः तमः च अभिभूय सत्त्वम् भवति भारत ।
रजः सत्त्वम् तमः च एव तमः सत्त्वम् रजः तथा ॥ १४ १०॥

Aphorism

Sometimes the mode of goodness prevails overpowering the modes of passion and inertia, O! Bharata! Sometimes the mode of passion overpowers goodness and inertia, and at other times inertia prevails over goodness and passion.

Note:

The three gunas = Tamas, Rajas, and Sattva are always present in all beings and objects but vary in relative amounts. Originally found in Sankya philosophy, this concept of gunas was fully adopted in Hindu philosophy. The gunas constantly change and interact with one another.

In many people, one guna dominates. A person who is hot-tempered and rash in action can be said to have rajas predominating in him. A person who is lethargic and who procrastinates may have tamas dominating him. A sattvic person would be passive and alert all the time. He is sattvic.

Food also is traditionally classified according to these three gunas. For example, onion, garlic, hot spices, tea, coffee, etc are considered rajasic. It should be noted that a food item that produces one guna in one person may give another guna to another person.

For those who cannot sleep, the general advice is to take a warm cup of milk. Sleep is associated with tamas. If milk induces sleep it should be classified as tamasic but it is wrongly classified as sattvic. Also, milk may not induce sleep in all persons.

More importantly, why Gita is laboring so much on gunas because they can be cultivated. It tells seekers to cultivate sattvic nature in them.

Meaning

रजः — the mode of passion; तमः — the mode of inetia; च — and; अभिभूय — superiority; सत्त्वम् — the mode of goodness; भवति — becomes; भारत — O!Bharata! रजः — the mode of passion; सत्त्वम् — the mode of goodness; तमः — the mode of inertia; च — and; एव — even; तमः — the mode of inertia; सत्त्वम् — the mode of goodness; रजः — the mode of passion; तथा — thus.

With sandhi:

रजस्तमश्चाभिभूय सत्त्वं भवति भारत ।
रजः सत्त्वं तमश्चैव तमः सत्त्वं रजस्तथा ॥ १४ १०॥

Anvaya:

हे भारत! सत्त्वम्‌ सुखे सञ्जयति, रजः कर्मणि, तमः तु ज्ञानम्‌ आवृत्य प्रमादे उत सञ्जयति।

VERSE 14.11

सर्व द्वारेषु देहे अस्मिन् प्रकाशः उपजायते ।
ज्ञानम् यदा तदा विद्यात् विवृद्धम् सत्त्वम् इति उत ॥ १४ ११॥

Aphorism

When the light of wisdom shines through all the gateways of the body, then let it be known that sattva has prevailed.

Note:

Gateways = Here senses. Self gets perception through senses such as hearing.

Cultivation is undoubtedly the highest virtue in the relative world. Liberation consists of transcending all gunas.

Meaning

सर्व — all; द्वारेषु — in gates; देहे — in the body; अस्मिन् — in this; प्रकाशः — the light; उपजायते — is born; ज्ञानम् — wisdom; यदा — when; तदा — then; विद्यात् — let (him) know; विवृद्धम् — increased; सत्त्वम् — the mode of goodness; इति — thus; उत — indeed (Dictionary meaning = or, or else).

With sandhi:

सर्वद्वारेषु देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते ।
ज्ञानं यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत ॥ १४ ११॥

Anvaya:

उत यदा अस्मिन् देहे सर्व द्वारेषु प्रकाशः ज्ञानम् (च)
उपजायते, तदा सत्त्वम् विवृद्धम् इति विद्यात् ।

VERSE 14.12

लोभः प्रवृत्तिः आरम्भः कर्मणाम् अशमः स्पृहा ।
रजसि एतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ ॥ १४ १२॥

Aphorism

O! Lord of Bharatas, greed, activity, enterprise, restlessness, and uncontrollable desire arises when the mode of passion prevails.

Notes:

Greed = Desire to appropriate the property of another.
Activity = Action in general.
restlessness = Giving vent to joy attachment etc.
Desire = Thirst foe all things in general.

Meaning

लोभः — greed; प्रवृत्तिः — activity; आरम्भः — starting; कर्मणाम् — activities; अशमः — uncontrollable; स्पृहा — desire; रजसि — of the mode of passion; एतानि — all these; जायन्ते — develop; विवृद्धे — when there is an excess; भरतर्षभ — O chief of the descendants of Bharata.

With sandhi:

लोभः प्रवृत्तिरारम्भः कर्मणामशमः स्पृहा ।
रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ ॥ १४ १२॥

Anvaya:

हे भरतर्षभ! लोभः, प्रवृत्तिः, कर्मणाम् आरम्भः, अशमः, स्पृहा एतानि रजसि विवृद्धे जायन्ते ।

VERSE 14.13

अप्रकाशः अप्रवृत्तिः च प्रमादः मोहः एव च ।
तमसि एतानि जायन्ते विवृद्धे कुरु नन्दन ॥ १४ १३॥

Aphorism

Darkness, indolence, carelessness, and delusion, arise when there is an increase in the mode of inertia, O son of Kuru,

Notes:

Darkness = Absence of discrimination.
Son of Kuru = Arjuna. There is nothing special about the epithet of Arjuna, because Kaurava means descendants of Kuru.  Usually, the term Kaurava is used for the sons of King Dhritarashtra.

Kuru ( कुरु) was a Vedic Indo-Aryan tribal union in northern Iron Age India, encompassing parts of the modern-day states of Haryana, Delhi, and some parts of western Uttar Pradesh, which appeared in the Middle Vedic period. It became the dominant political and cultural center of the middle Vedic Period, but declined in importance during the late Vedic period (c. 900 – c. 500 BCE) and had become "something of a backwater" by the  5th century BCE. 

Meaning

अप्रकाशः — darkness; अप्रवृत्तिः — indolence; च — and; प्रमादः — carelessness; मोहः — delusion; एव — even; च — and; तमसि — the mode of inertia; एतानि — these; जायन्ते — are born; विवृद्धे — when increased; कुरु नन्दन — O! son of Kuru.

With sandhi:

अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च प्रमादो मोह एव च ।
तमस्येतानि जायन्ते विवृद्धे कुरुनन्दन ॥ १४ १३॥

Anvaya:

हे कुरु नन्दन! अप्रकाशः, अप्रवृत्तिः च, प्रमादः च, मोहः एव एतानि तमसि विवृद्धे जायन्ते ।

VERSE 14.14

यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयम् याति देह भृत् ।
तदा उत्तम विदाम् लोकान् अमलान् प्रतिपद्यते ॥ १४ १४॥

Aphorism

When one dies in the mode of goodness, he goes to the spotless worlds of great sages.

Notes:
Spotless worlds of great sages =  The Brahma-loka andthe like where great sages go after death.

Meaning

यदा — when; सत्त्वे — in the mode of goodness; प्रवृद्धे — increased; तु — but; प्रलयम् — dissolution; याति — goes; देह भृत् — the supporter of the body; तदा — then; उत्तम — the great; विदाम् — learned; लोकान् — to the worlds; अमलान् — spotless; प्रतिपद्यते — goes.

With sandhi:

यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् ।
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते ॥ १४ १४॥

Anvaya:

यदा तु सत्त्वे प्रवृद्धे (सति) देह भृत् प्रलयम् याति तदा उत्तम विदाम् अमलान् लोकान् प्रतिपद्यते ।

VERSE 14.15

रजसि प्रलयम् गत्वा कर्म सङ्गिषु जायते ।

तथा प्रलीनः तमसि मूढ योनिषु जायते ॥ १४ १५॥

Aphorism

When one dies in the mode of passion, he takes birth among those attached to action, and when one dies in the mode of inertia, he takes birth in the wombs of the ignorant.

Meaning

रजसि — in mode of passion; प्रलयम् — dissolution; गत्वा — having gone; कर्म — action; सङ्गिषु — those who engage in; जायते — takes birth; तथा — similarly; प्रलीनः — being dissolved; तमसि — in inertia; मूढ — ignorant; योनिषु — in wombs; जायते — is born.

With sandhi:

रजसि प्रलयं गत्वा कर्मसङ्गिषु जायते ।
तथा प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते ॥ १४ १५॥

Anvaya:

रजसि प्रलयम् गत्वा कर्म सङ्गिषु जायते । तथा तमसि प्रलीनः मूढ योनिषु जायते ।

VERSE 14.16

कर्मणः सुकृतस्य आहुः सात्त्विकम् निर्मलम् फलम् ।
रजसः तु फलम् दुःखम् अज्ञानम् तमसः फलम् ॥ १४ १६॥

Aphorism

It is said that the result of good action is harmonious and spotless in the mode of goodness. But action done in the mode of passion results in pain, and action performed in the mode of inertia results in foolishness.

Meaning

कर्मणः — of action; सुकृतस्य — of well-done; आहुः — they say; सात्त्विकम् — in the mode of goodness; निर्मलम् — spotless; फलम् — the result; रजसः — of the mode of passion; तु — but; फलम् — the result; दुःखम् — pain; अज्ञानम् — ignorance; तमसः — of the mode of inertia; फलम् — the result.

With sandhi:

कर्मणः सुकृतस्याहुः सात्त्विकं निर्मलं फलम् ।
रजसस्तु फलं दुःखमज्ञानं तमसः फलम् ॥ १४ १६॥

Anvaya:

सुकृतस्य कर्मणः सात्त्विकम् निर्मलम् फलम्, रजसः फलम् तु दुःखम्, तमसः फलम् अज्ञानम् आहुः ।

VERSE 14.17

सत्त्वात् सञ्जायते ज्ञानम् रजसः लोभः एव च ।
प्रमाद मोहौ तमसः भवतः अज्ञानम् एव च ॥ १४ १७॥

Aphorism

From the mode of goodness, wisdom is born; from the mode of passion, greed is born; and from the mode of inertia foolishness is born.

Meaning

सत्त्वात् — from the mode of goodness; सञ्जायते — is born; ज्ञानम् — wisdom; रजसः — from the mode of passion; लोभः — greed; एव — even; च — and; प्रमाद — carelessness ; मोहौ — delusion; तमसः — from the mode of inertia; भवतः — (two) become (√भु); अज्ञानम् — nonsense; एव — certainly; च — and.

With sandhi:

सत्त्वात्सञ्जायते ज्ञानं रजसो लोभ एव च ।
प्रमादमोहौ तमसो भवतोऽज्ञानमेव च ॥ १४ १७॥

Anvaya:

सत्त्वात् ज्ञानम् सञ्जायते, रजसः लोभः एव च तमसः प्रमाद मोहौ भवतः, अज्ञानम् च एव ।

VERSE 14.18

ऊर्ध्वम् गच्छन्ति सत्त्वस्थाः मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः ।
जघन्य गुण वृत्तिस्थाः अधः गच्छन्ति तामसाः ॥ १४ १८॥

Aphorism

Those situated in the mode of goodness rise upwards; those in the mode of passion live in the midmost place; and those in the mode of inertia go downwards.

Meaning

ऊर्ध्वम् — upwards; गच्छन्ति — go; सत्त्व स्थाः — those in the mode of goodness; मध्ये — in the middle; तिष्ठन्ति — stand; राजसाः — those in the mode of passion; जघन्य — of lowest; गुण — mode; वृत्ति — actiom; स्थाः — stand (स्था is √ of तिष्ठति); अधः — down; गच्छन्ति — go; तामसाः — persons in the mode of inertia.

With sandhi:

ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः ।
जघन्यगुणवृत्तिस्था अधो गच्छन्ति तामसाः ॥ १४ १८॥

Anvaya:

सत्त्वस्थाः ऊर्ध्वम् गच्छन्ति, राजसाः मध्ये तिष्ठन्ति, जघन्य गुण वृत्तिस्थाः तामसाः अधः गच्छन्ति ।

VERSE 14.19

न अन्यम् गुणेभ्यः कर्तारम् यदा द्रष्टा अनुपश्यति ।
गुणेभ्यः च परम् वेत्ति मत् भावम् सः अधिगच्छति ॥ १४ १९॥

Aphorism

When the Seer perceives no agent other than the gunas is at work, and he knows the Supreme Lord, who is transcendental to all these modes, then he attains My being.

Notes:

Agent = Doer, instrument. The enlightened man knows that the gunas transform themselves into the bodies, senses and sense objects. Gunas are the agent in all actions. The Seer sees himself as distinct from the gunas and as a witness of the gunas and their functions.

Meaning

न — not; अन्यम् — other; गुणेभ्यः — than the qualities; कर्तारम् — the doer; यदा — when; द्रष्टा — a seer; अनुपश्यति — sees; गुणेभ्यः — to the modes; च — and; परम् — the highest; वेत्ति — knows; मत् — my; भावम् — nature; सः — he; अधिगच्छति — goes(√गं).

With sandhi:

नान्यं गुणेभ्यः कर्तारं यदा द्रष्टानुपश्यति ।
गुणेभ्यश्च परं वेत्ति मद्भावं सोऽधिगच्छति ॥ १४ १९॥

Anvaya:

यदा द्रष्टा गुणेभ्यः अन्यम् कर्तारम् न अनुपश्यति, गुणेभ्यः च परम् (आत्मानं) वेत्ति, (तदा) सः मत् भावम् अधिगच्छति ।

VERSE 14.20

गुणान् एतान् अतीत्य त्रीन् देही देह समुद्भवान् ।
जन्म मृत्यु जरा दुःखैः विमुक्तः अमृतम् अश्नुते ॥ १४ २०॥

Aphorism

When the embodied being can transcend these three modes associated with the material body, he can become free from birth, death, old age, and their distresses and can enjoy nectar even in this life.

Note:

Nectar = Nectar is a sweet fluid within the flowers, which bees collect to make honey. Ambrosia is a synonym for nectar. In Greek and Roman mythology ambrosia was the food of the gods that gave them immortality.

In Hindu mythology, the Devas and Asuras churned the milky ocean to get the nectar that would give them immortality. Here the word nectar means something like ambrosia.

In this verse also ‘nectar’ means something else. What is the difference?

In this verse, the Lord says you ‘can enjoy nectar even in this life’. This life is sure to come to an end when the prarabdha karma is exhausted. Then how can one enjoy immortality in this life? Therefore immortality is being in a state of enlightenment (liberation), in which one remains in uninterrupted bliss. The word nectar may have been used because of the bliss.

Again look at this last line of the Maha Mrityunjaya Mantra which reads:

मृत्योर्मुक्षीय मामृतात् ॥

Meaning: "Might I be freed from death, not from deathlessness." The mantra is not pleading for deathlessness but enlightenment (free from death).

Meaning

गुणान् — qualities; एतान् — these; अतीत्य — transcending; त्रीन् — three; देही — the embodied; देह — the body; समुद्भवान् — produced of; जन्म — ofbirth; मृत्यु — death; जरा — and old age; दुःखैः — the distresses; विमुक्तः — being freed from; अमृतम् — nectar; अश्नुते — he enjoys.

With sandhi:

गुणानेतानतीत्य त्रीन्देही देहसमुद्भवान् ।
जन्ममृत्युजरादुःखैर्विमुक्तोऽमृतमश्नुते ॥ १४ २०॥

Anvaya:

देही एतान् देह समुद्भवान् त्रीन् गुणान् अतीत्य, जन्म मृत्यु जरा दुःखैः विमुक्तः अमृतम् अश्नुते ।

VERSE 14.21

अर्जुनः उवाच ।
कैः लिङ्गैः त्रीन् गुणान् एतान् अतीतः भवति प्रभो ।
किम् आचारः कथम् च एतान् त्रीन् गुणान् अतिवर्तते ॥ १४ २१॥

Aphorism

Arjuna said (asked): O! My Lord, what are the marks of one who has gone beyond the three qualities? How does he act? And how does he go beyond these three qualities?

Meaning

अर्जुनः_उवाच — Arjuna said; कैः — by what; लिङ्गैः — by marks; त्रीन् — three; गुणान् — qualities; एतान् — these; अतीतः — transcended; भवति — is; प्रभो — O! my Lord; किम् — what; आचारः — conduct; कथम् — how; च — and; एतान् — these; त्रीन् — three; गुणान् — qualities; अतिवर्तते — goes beyond.

With sandhi:

कैर्लिङ्गैस्त्रीन्गुणानेतानतीतो भवति प्रभो ।
किमाचारः कथं चैतांस्त्रीन्गुणानतिवर्तते ॥ १४ २१॥

Anvaya:

हे प्रभो ! कैः लिङ्गैः एतान्‌ त्रीन्‌ गुणान्‌ अतीतः भवति? किमाचारः कथम्‌ च एतान्‌ त्रीन्‌ गुणान्‌ अतिवर्तते ?

VERSE 14. 22

श्रीभगवान् उवाच ।
प्रकाशम् च प्रवृत्तिम् च मोहम् एव च पाण्डव ।
न द्वेष्टि सम्प्रवृत्तानि न निवृत्तानि काङ्क्षति ॥ १४ २२॥

Aphorism

The Lord said; who does not hate the light (born of sattva), activity (born of rajas), and delusion (born of tamas) when present and long for them when they are absent;

Notes: 

The man of right knowledge does not hate the effect of the three gunas when they are present as objects of consciousness, nor does he long for them when they have disappeared. This is to answer the question of Arjuna on the marks of one who has transcended the three gunas. These marks cannot be seen by others but can be seen only by the individual to whom they appear. No man can perceive the anger or hatred in another man's consciousness. The gunas prevail in the body, senses, and objects and all actions are influenced by the gunas. The Self remains a detached witness.

Meaning

श्रीभगवान्_उवाच — the Lord said; प्रकाशम् — light, brightness; च — and; प्रवृत्तिम् — activity; च — and; मोहम् — delusion; एव — even; च — and; पाण्डव — O! son of Pandava; न — not; द्वेष्टि — hates; सम्प्रवृत्तानि — when present; न — not; निवृत्तानि — when absent; काङ्क्षति — desires

With sandhi:

प्रकाशं च प्रवृत्तिं च मोहमेव च पाण्डव ।
न द्वेष्टि सम्प्रवृत्तानि न निवृत्तानि काङ्क्षति ॥ १४ २२॥

Anvaya:

हे पाण्डव! प्रकाशम् च प्रवृत्तिम् च मोहम् एव च सम्प्रवृत्तानि न द्वेष्टि, निवृत्तानि (च) न काङ्क्षति ।

VERSE 14. 23

उदासीनवत् आसीनः गुणैः यः न विचाल्यते ।
गुणाः वर्तन्ते इति एवम् यः अवतिष्ठति न इङ्गते ॥ १४ २३॥

Aphorism

He remains neutral to the gunas and is not disturbed by them. Knowing it is only the guṇas that act, he remains firm, without wavering.

Note:

He firmly remains a detached witness, without getting involved in the activities of the gunas.

Meaning

उदासीन_वत् — as if neutral; आसीनः — seated; गुणैः — by the qualities; यः — who; न — not; विचाल्यते — is agitated; गुणाः — the qualities; वर्तन्ते — are acting; इति — thus; एवम् — even; यः — who; अवतिष्ठति — stands; न — not; इङ्गते — wavering.

With sandhi:

उदासीनवदासीनो गुणैर्यो न विचाल्यते ।
गुणा वर्तन्त इत्येवं योऽवतिष्ठति नेङ्गते ॥ १४ २३॥

Anvaya:

यः उदासीनवत् आसीनः गुणैः न विचाल्यते, यः (च) गुणाः वर्तन्ते इति (मत्वा) एवम् अवतिष्ठति, (च) न इङ्गते ।

VERSE 14. 24

सम दुःख सुखः स्वस्थः सम लोष्ट अश्म काञ्चनः ।
तुल्य प्रिय अप्रियः धीरः तुल्य निन्दा आत्म संस्तुतिः ॥ १४ २४॥

Aphorism

He is established in the self and regards alike pleasure and pain, who looks upon a clod, a stone, and a piece of gold as of equal value; who remains the same amidst agreeable and disagreeable things; who is intelligent; who accepts both blame and praise with equanimity;

Note:

Notice the pairs of opposites (द्वन्द्व) appearing here and in the next verse. See notes to Chapter 6 verse 7.

This verse continues into the next one.

Meaning

सम — equal; दुःख — sorrow; सुखः — happiness; स्व स्थः — being established in his own self; सम — equal; लोष्ट — a clod of earth; अश्म — stone; काञ्चनः — gold; तुल्य — equally disposed; प्रिय — loved; अप्रियः — not loved; धीरः — steady; तुल्य — equal; निन्दा — in blame; आत्म संस्तुतिः — and praise of oneself.

With sandhi:

समदुःखसुखः स्वस्थः समलोष्टाश्मकाञ्चनः ।
तुल्यप्रियाप्रियो धीरस्तुल्यनिन्दात्मसंस्तुतिः ॥ १४ २४॥

Anvaya:

(यः) सम दुःख सुखः, स्वस्थः, सम लोष्ट अश्म काञ्चनः, तुल्य प्रिय अप्रियः, धीरः, तुल्य निन्दा आत्म संस्तुतिः,

VERSE 14. 25

मान अपमानयोः तुल्यः तुल्यः मित्र अरि पक्षयोः ।
सर्व आरम्भ परित्यागी गुणातीतः सः उच्यते ॥ १४ २५॥

Aphorism

(and)who regards alike the honor and dishonor; who treats both friend and foe alike; and who has abandoned all undertakings, he is said to have risen above the three guṇas.

Note:

For the liberated person, the attributes mentioned in Verses 22 to 25 are part of his nature. Bhagawan tells this because these virtues can be cultivated. An aspirant should cultivate these virtues.

Meaning

मान — in honor; अपमानयोः — and dishonor; तुल्यः — equal; तुल्यः — equal; मित्र — of the friend; अरि — and the enemy; पक्षयोः — in the sides; सर्व — of all; आरम्भ — endeavors; परित्यागी — renouncer; गुणातीतः — transcendental to the modes ofnature; सः — he; उच्यते — is said to be.

With sandhi:

मानापमानयोस्तुल्यस्तुल्यो मित्रारिपक्षयोः ।
सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीतः स उच्यते ॥ १४ २५॥

Anvaya:

(यः) मान अपमानयोः तुल्यः, मित्र अरि पक्षयोः तुल्यः, सर्व आरम्भ परित्यागी सः गुणातीतः उच्यते ।

VERSE 14.26

माम् च यः अव्यभिचारेण भक्ति योगेन सेवते ।
सः गुणान् समतीत्य एतान् ब्रह्म भूयाय कल्पते ॥ १४ २६॥

Aphorism

One who serves Me with (yoga of) devotion, transcending the gunas becomes fit to be one with the Eternal.

Note:

Devotion = Love based on the knowledge of the Lord.
One with the Eternal = State of non-duality. He is ready for liberation.

Meaning

माम् — me; च — and; यः — who; अव्यभिचारेण — without straying; भक्ति योगेन — by yoga of devotion; सेवते — serves; सः — he; गुणान् — the modes of material nature; समतीत्य — having transcended; एतान् — these; ब्रह्म — Brahman; भूयाय — for the becomming; कल्पते — is fit.

With sandhi:

मां च योऽव्यभिचारेण भक्तियोगेन सेवते ।
स गुणान्समतीत्यैतान्ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥ १४ २६॥

Anvaya:

यः माम् च अव्यभिचारेण भक्ति योगेन सेवते, सः एतान् गुणान् समतीत्य, ब्रह्म भूयाय कल्पते ।

VERSE 14.27

ब्रह्मणः हि प्रतिष्ठा अहम् अमृतस्य अव्ययस्य च ।
शाश्वतस्य च धर्मस्य सुखस्य एकान्तिकस्य च ॥ १४ २७॥

Aphorism

I am the abode of the Brahman, the immortal, imperishable, eternal Dharma, and of absolute bliss.

Note:

I am the abode of the Brahman = State of liberation is non-dual. Liberated souls enjoy the qualities of Nitguna Brahman.

Meaning

ब्रह्मणः — of Brahman; हि — indeed; प्रतिष्ठा — the abode; अहम् — I; अमृतस्य — of nectar; अव्ययस्य — of the inehaustible; च — and; शाश्वतस्य — of the everlasting; च — and; धर्मस्य — of duty; सुखस्य — of happiness; एकान्तिकस्य — ultimate; च — and.

With sandhi:

ब्रह्मणो हि प्रतिष्ठाहममृतस्याव्ययस्य च ।
शाश्वतस्य च धर्मस्य सुखस्यैकान्तिकस्य च ॥ १४ २७॥

Anvaya:

अमृतस्य अव्ययस्य च ब्रह्मणः, शाश्वतस्य च धर्मस्य, एकान्तिकस्य सुखस्य च हि अहम् प्रतिष्ठा (अस्मि) ।

End of Chapter

ॐ तत् सत् इति श्रीमत् भगवत् गीतासु उपनिषत्सु

ब्रह्म विद्यायाम् योग शास्त्रे श्रीकृष्ण अर्जुन संवादे

गुण त्रय विभाग योगः नाम चतुर्दशः अध्यायः ॥ १४॥

Thus in the Blessed Gita, the Essence of the Upanishads, the Science of Brahman, and the Scripture of Yoga, the dialogue between Sri Krishna and Arjuna, ends the fourteenth chapter, entitled THE DISCRIMINATION OF THREE GUNAS.