Bhagavad Gita Chapter 01

Bhagavad Gita Chapter 01

Introduction

Bhagavad Gita is part of the epic Mahabharata which is considered to be one of the holy scriptures for Hinduism. The Gita is set in a narrative framework of a dialogue between Pandava prince Arjuna and his guide and charioteer Krishna, an incarnation of Lord Vishnu. At the start of the war between Pandavas and Kauravas, Arjuna is filled with a moral dilemma and despair about the violence and death the war will cause in the battle against his own kind. He wonders if he should renounce and seeks Krishna's counsel, whose answers and discourse constitute the Bhagavad Gita. Krishna counsels Arjuna to "fulfill his Kshatriya (royal warrior) duty to uphold the Dharma" through "selfless action". The Krishna–Arjuna dialogues cover a broad range of spiritual topics, touching upon ethical dilemmas and philosophical issues, that go far beyond the war Arjuna faces. The aphorisms in the Gita were written very briefly so that a student could learn them by heart, which was the practice at that time. It is difficult to understand Gita without the help of some form of explanation. The explanations were written as commentaries (bashya). Sankaracharia (A.D. 788-820), Ramanujacharia (A.D. 1017-1137), and Maddhavachara (A.D.1199-1276) have written commentaries to the Gita. The non-dualist Sankara said that the soul and the world are one with Brahman. Ramanuja, the upholder of Qualified non-dualism said that they are parts of reality. Whereas dualist Maddhava said that the soul and the world are separate from the Supreme Reality.

In reality, these need not be mutually exclusive. When one identifies himself with the body, then he is different from God (dualism) but when he regards himself as a living being then he is part of the Universal entity (Qualified Non-Dualism). But a realized person regards himself as none other than Universal Atman (Non-Dualism).

Gita lends itself to these three interpretations. In this translation, we are adopting Sankara's non-dualist approach which is also the most widely accepted view.

Bhagavad Gita, the Brahma sutras, and Upanishads are called Prasthanatrayi(प्रस्थानत्रयी), meaning three most important scriptures.

There are two kinds of scriptures—sruti(श्रुति) and smriti(स्मृति). The Vedas (including Upanishads) are called Sruti because they are learned by heart by listening to the teacher who will repeat the text until the students remember it. This was because at that time there was no written form of the language.

The Upanishads are known as Upadesha prasthana (injunctive texts), and the Sruti prasthana (the starting point or axiom of revelation), especially the Principal Upanishads. There are 108 Upanishads of which 10 or 12 are considered important. All Upanishads express the same idea. The ten important Upanishads are Isa, Kena, Katha, Prasna, Mundaka, Mandukya, Taittiriya, Aitareya, Chandogya, and Brhadaranyaka.

The Bhagavad Gita is known as Sadhana prasthana (practical text), and the Smriti prasthana (axiom of remembered tradition). It is a compendium of the essential meanings of the Vedas.

The Brahma Sutras are known as Sutra prasthana or Nyaya prasthana or Yukti prasthana (logical text or axiom of logic). The Brahma Sūtras are also known as the Vedānta Sūtras. The sutras systematize the doctrines taught in the Upanishads and the Gita.

Shankaracharya wrote commentaries on all three of the Prasthanatrayi. He limited his commentary to 10 Upanishads and therefore those ten are considered to be important.

Sankara is believed to have been born in Kaladi in present-day Kerala to a scholarly Nambudri Brahmin family. Even at his young age he was indifferent to material pleasures and was seeking a teacher to study the scriptures. His Guru Govindapada (disciple of the famous Gowdapada who wrote the Mandukiya Karika) initiated him on the banks of the river Narmada.

Sandhi

When we speak quickly, we make minor changes in pronunciation. These changes enable a smooth phonetic flow of speech. In Sanskrit when a vowel intervenes between two words, the last letter of the first word and the first letter of the second word coalesce. This is called sandhi in Sanskrit. Sandhi is governed by grammatical rules. In Sanskrit, the prose, as well as verse, is written observing the sandhi rules. Sometimes an entire line of a verse or a sentence in verse may be compressed into one word(e.g. Chapter One Verse 26, 2nd line). For a beginner, this compressed form is difficult to read and understand the meaning. So I have split these compound words into single words in all the verses in this text. I have also given the meaning of the words in the order in which the words appear in the verse.

Sandhi rules are many, complex, and difficult to remember. By frequently comparing the verse with sandhi, with verse without sandhi, you will become adept in sandhi rules. Both splitting and combining sandhi will become second nature.

In the Slokas in the Gita, the word order may be jumbled to satisfy the metrical rules applicable to the verses. I have given the logical order words under the heading 'Anvaya'.

Transliteration

I have not given the transliteration of the slokas. There are three systems of encoding available for the transliteration of Sanskrit. They are IAST, Harvard-Kyoto, and ITRANS. IAST is the oldest system and was widely used by Western scholars. This system requires special keyboard characters and hence is very slow to type. ITRANS is more intuitive but both ITRANS and Harvard-Kyoto require capital letters to represent long vowels. The resulting output will be in camel case and rather ugly to view. Because some letters such as क, च, ट, त, and प each have three more forms, there will be some confusion in pronouncing correctly. The transliteration will also take some time and effort to learn. Therefore it is better to learn the Devanagari script.

But the Devanagari script used here can be learned in less than a week. There will be no confusion regarding the correct pronunciation. There are many resources on the internet that teach the Devanagari writing system. Besides Prakrit, Hindi, Marathi, and Nepali also use the Devanagari script. Native speakers of these languages also will be able to help. But make sure that you learn the correct pronunciation from the start,

अथ प्रथमः अध्यायः । अर्जुन विषाद योगः ।

Chapter 1

ARJUNA'S GRIEF

VERSE 1.1

ध्र्तराष्ट्र उवाच

धर्म क्षेत्रे कुरु क्षेत्रे समवेताः युयुत्सवः ।

मामकाः पाण्डवाः च एव किम् अकुर्वत सञ्जय ॥ १ १॥

Aphorism

Dhrtaraashtra said: O Sanjaya after my sons and the sons of Pandu gathered together in the holy plain at the field of Kuru, eager to fight, what did they do?

Note:

Dhrtaraashtra was born blind and therefore was barred from the throne in accordance with Aryan law. Therefore Pandu ascended the throne but died prematurely. The five young children of Pandu were placed under the care of their blind uncle Dhrtaraashtra. Their education was supervised by Bhishma.

The field of Kuru: The Kuru tribe was formed, in the Middle Vedic period, with the alliance and merger between the Bharata and Puru tribes. Their center of power was in the Kurukshetra region. The Kurus formed the first political center of the Vedic period. They were dominant roughly from 1200 to 800 BCE. Pandus were Kuru descendants. Kuru kingdom declined during the late Vedic period. Kurukshetra, in Haryana state, lies on the Delhi-Ambala stretch /of the National Highway 1 and covers 48 square Kilometres of land.

Pandu: Younger brother of Dhritarashtra. Pandu’s sons are Yudhishthira, Bhima, Arjuna, Nakula and Sahadeva. Lord Krishna preaches this Gita to Arjuna, the third son of Pandu.

My sons: Dhrtaraashtra had 101 sons, born after Yudhishthira and the eldest was King Duryodhana, the antagonist of the sons of Pandu.

Meaning

ध्र्तराष्ट्र उवाच — King Dhrtaraashtra said; धर्म क्षेत्रे —— in the holy plain; कुरु क्षेत्रे —— in the field of Kuru; समवेता — assembled; युयुत्सवः —— eager to fight; मामकाः —— my people (sons); पाण्डवाः —— the sons of Pandu (पाण्डोः पुत्राः); च —— and; एव —— also; किम् —— what; अकुर्वत —— did they do; सञ्जय —— O Sanjaya.

With sandhi:

धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः ।

मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय ॥ १ १॥

Anvaya:

हे सञ्जय! धर्म क्षेत्रे, कुरु क्षेत्रे, युयुत्सवः समवेताः मामकाः पाण्डवाः च एव किम् अकुर्वत ?

VERSE 1.2

सञ्जय उवाच

दृष्ट्वा तु पाण्डव अनीकम् व्यूढम् दुर्योधनः तदा ।

आचार्यम् उपसङ्गम्य राजा वचनम् अब्रवीत् ॥ १ २॥

Aphorism

Sanjaya said: O King, having seen the arrayed army of the Pandavas, King Duryodhana went to his teacher and spoke these words.

Note:

Teacher: Drona was the military teacher of the sons of Pandu and Dhrtaraashtra. He was a Brahmin. Drona, a righteous man, was fully aware that Duryodhana was fighting for an unjust cause but decided to fight on Duryodhana’s side in obedience to his duty to the ruling king.

Meaning

सञ्जय उवाच —— Sanjaya said; दृष्ट्वा —— after seeing; तु —— but; पाण्डव —— of the Pandavas; अनीकं – the army (अनीक); व्यूढं —— military formation; दुर्योधनस् —— King Duryodhana; तदा —— then; आचार्यम् —— the teacher; उपसङ्गम्य —— having approached; राजा —— the king; वचनम् —— words; अब्रवीत् —— spoke.

With sandhi:

सञ्जय उवाच

दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।

आचार्यमुपसङ्गम्य राजा वचनमब्रवीत् ॥ १ २॥

Anvaya:

तदा तु पाण्डव अनीकम् व्यूढम् दृष्ट्वा, तदा तु , राजा दुर्योधनः आचार्यम् उपसङ्गम्य, (इदं) वचनम् अब्रवीत् ॥

VERSE 1.3

पश्य एताम् पाण्डु पुत्राणाम् आचार्य महतीम् चमूम् ।

व्यूढाम् द्रुपद पुत्रेण तव शिष्येण धीमता ॥ १ ३॥

Aphorism

O teacher, Behold the mighty army of the sons of Pandu, so expertly arranged by the son of Drupada, your wise disciple.

Note:

Dhrishtadyumna the son of Drupada is the official commander-in-chief of the army of Pandavas. Drupada is the father of Draupadi, the wife of the Pandava brothers. Dhrishtadyumna is the twin brother of Draupadi. Drona heard about Dhrishtadyumna and invited him to his kingdom out of pity and taught him advanced military arts. Pity because Drona once defeated Dhrishtadyumna’s father Drupada in a battle, humiliated him, and took away one-half of his kingdom. Drupada prayed for a son who would avenge his defeat and humiliation and Dhrishtadyumna was born. Later in the story, Dhrishtadyumna beheads his teacher and opposing commander-in-chief.

Your wise disciple: In this verse, Duryodhana sarcastically refers to Dhrishtadyumna as ‘your disciple’, in a way slighting the great Drona.

Meaning

पश्य —— behold; एताम् —— this; पाण्डु पुत्राणाम् —— of the sons of Pandu; आचार्य —— O teacher; महतीं —— great; चमूम् —— army; व्यूढां —— arrayed; द्रुपद पुत्रेण —— by the son of Drupada (द्रुपदस्य पुत्रेण); तव —— your; शिष्येण —— disciple(by); धीमता —— wise धीमत् adj. wise(by).

With sandhi

पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् ।

व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता ॥ १ ३॥

Anvaya:

तव धीमता शिष्येण, द्रुपद पुत्रेण, व्यूढाम् पाण्डु पुत्राणाम् एताम् महतीम् चमूम् पश्य ।

VERSE 1.4

अत्र शूराः महा इष्वासाः भीम अर्जुन समाः युधि ।

युयुधानः विराटः च द्रुपदः च महारथः ॥ १ ४॥

Aphorism

Here (in my army) are mighty bowmen equal in fighting to Bhima and Arjuna: great fighters like Yuyudhanah, Viraatah, and Drupadah, each a great charioteer.

Note:

Great charioteer: One who is capable of fighting 10,000 archers.

Meaning

अत्र —— here; शूरा —— heroes; महा —— great; इष्वासाः —— archers; इषु —— arrow; अस्यति – throws; भीम —— BhIma; अर्जुन —— Arjuna; समा —— equal; युधि —— in the fight; युयुधानो — Yuyudhanah; विराटश् —— Viratah; च —— also; द्रुपदश् —— Drupadah; च —— and; महा रथः —— great charioteers.

With Sandhi:

अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुनसमा युधि ।

युयुधानो विराटश्च द्रुपदश्च महारथः ॥ १ ४॥

Anvaya:

अत्र, भीम अर्जुन समाः युधि शूराः महा इष्वासाः, महारथः युयुधानः, विराटः च द्रुपदः च ।

VERSE 1.5

धृष्टकेतुः चेकितानः काशिराजः च वीर्यवान् ।

पुरुजित् कुन्तिभोजः च शैब्यः च नर पुङ्गवः ॥ १ ५॥

Aphorism

There are also great, heroic, powerful fighters like Dhrshtaketu, Cekitaana, valiant Kaashiraaja (king of Kashi), Purujit, Kuntibhoja, and Shaibya, a bull among men.

Meaning

धृष्टकेतुः —— Dhrshtaketu; चेकितानः —— Cekitaana; काशिराजः —— Kaashiraaja, king of Kashi; च —— also; वीर्यवान् —— valiant; पुरुजित् —— Purujit; कुन्तिभोजः —— Kuntibhoja; च —— and; शैब्यः —— Shaibya; च —— and; नर —— among men; पुङ्गवः —— bull (पुङ्गव).

With Sandhi:

धृष्टकेतुश्चेकितानः काशिराजश्च वीर्यवान् ।

पुरुजित्कुन्तिभोजश्च शैब्यश्च नरपुङ्गवः ॥ १ ५॥

Anvaya:

धृष्टकेतुः, चेकितानः च, वीर्यवान् काशिराजः च, पुरुजित् कुन्तिभोजः च, नर पुङ्गवः शैब्यः च ।

VERSE 1.6

युधामन्युः च विक्रान्तः उत्तमौजाः च वीर्यवान् ।

सौभद्रः द्रौपदेयाः च सर्वे एव महारथाः ॥ १ ६॥

Aphorism

There is the mighty Yudhamanyu, the very brave Uttamauja, the son of Subhadra, and the sons of Draupada. All these warriors are great chariot fighters.

Meaning

युधामन्युः —— Yudhamanyu; च —— and; विक्रान्तः —— mighty; उत्तमौजाः —— Uttamauja; च —— and; वीर्यवान् —— very powerful; सौभद्रः —— the son of Subhadra; द्रौपदेयाः —— the sons of Draupada; च —— and; सर्वे —— all; एव —— certainly; महारथाः —— great chariot fighters (who are able to fight ten thousand archers each).

With sandhi:

युधामन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान् ।

सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व एव महारथाः ॥ १ ६॥

Anvaya:

विक्रान्तः युधामन्युः च, वीर्यवान् उत्तमौजाः सौभद्रः च, द्रौपदेयाः च, सर्वे महारथाः एव ।

VERSE 1.7

अस्माकम् तु विशिष्टाः ये तान् निबोध द्विज उत्तम ।

नायकाः मम सैन्यस्य संज्ञार्थं तान् ब्रवीमि ते ॥ १ ७॥

Aphorism

But take note, O best among the twice-born Brahmanas, let me tell you about the captains who are leaders of my army.

Note:

Twice born: The higher three casts among the Hindus (Brahmanas, Kshatrias, and Vaisyas have an investiture ceremony upon which they are said to have a second birth. Hence they are referred to as twice-born. Here it only refers to Brahmanas.

Meaning

अस्माकम् —— our; तु —— but; विशिष्टाः —— the best; ये —— who; तान् —— them; निबोध —— just take note of; द्विज —— twice born (Brahmanas); उत्तम —— O best of the; नायकाः —— leaders; मम —— my; सैन्यस्य —— of the soldiers; संज्ञार्थं —— for information; तान् —— them; ब्रवीमि —— I am speaking; ते —— to you.

With Sandhi:

अस्माकं तु विशिष्टा ये तान्निबोध द्विजोत्तम ।

नायका मम सैन्यस्य संज्ञार्थं तान्ब्रवीमि ते ॥ १ ७॥

Anvaya:

हे द्विज उत्तम! अस्माकम् तु ये विशिष्टाः, मम सैन्यस्य नायकाः, तान् निबोध । तान् संज्ञार्थम् ते ब्रवीमि ।

VERSE 1.8

भवान् भीष्मः च कर्णः च कृपः च समितिम् जयः ।

अश्वत्थामा विकर्णः च सौमदत्तिः तथा एव च ॥ १ ८॥

Aphorism

There are people like you, Bhishma, Karna, Kripa, Ashvatthama, Vikarna, and the son of Somadatta, who are always victorious in battle.

Note:

Ashvatthama is Drona’s son.

Meaning

भवान् —— your good self; भीष्मः —— Bhishma; च —— also; कर्णः —— Karna; च —— and; कृपः —— Kripa; च —— and; समितिम् —— always; जयः —— always victorious in battle; अश्वत्थामा —— Ashvatthama; विकर्णः —— Vikarna; च —— as well as; सौमदत्तिः —— the son of Somadatta; तथा —— as well as; एव —— certainly; च —— also.

With sandhi:

भवान्भीष्मश्च कर्णश्च कृपश्च समितिञ्जयः ।

अश्वत्थामा विकर्णश्च सौमदत्तिर्जयद्रथः ॥ १ ८॥

Anvaya:

भवान् भीष्मः च, कर्णः च, समितिञ्जयः कृपः च, अश्वत्थामा विकर्णः च, तथा एव च सौमदत्तिः ।

VERSE 1.9

अन्ये च बहवः शूराः मदर्थे त्यक्त जीविताः ।

नाना शस्त्र प्रहरणाः सर्वे युद्ध विशारदाः ॥ १ ९॥

Aphorism

And many other heroes are prepared to lay down their lives for my sake. They are well-equipped with different kinds of weapons, and all are well-skilled in war.

Meaning

अन्ये —— others; च —— also; बहवः —— many; शूराः —— heroes; मदर्थे —— for my sake(मम अर्थे); त्यक्त —— ready to give up; जीविताः —— (their) life; नाना —— many; शस्त्र —— weapons; प्रहरणाः —— armed with; सर्वे —— all of them; युद्ध —— warfare; विशारदाः —— skilled.

Note:

त्यक्तजीविताः= त्यक्तम् जीवितम् यैः ते —— renounced, life, by whom, they; नानाशस्त्रप्रहरणाः = नाना शस्त्रनि प्रहरणानि येषां ते = various, weapons, means of striking, whose, they;

With sandhi:

अन्ये च बहवः शूरा मदर्थे त्यक्तजीविताः ।

नानाशस्त्रप्रहरणाः सर्वे युद्धविशारदाः ॥ १ ९॥

Anvaya:

अन्ये च बहवः शूराः, सर्वे मदर्थे त्यक्त जीविताः, नाना शस्त्र प्रहरणाः युद्ध विशारदाः [सन्ति]।

VERSE 1.10

अपर्याप्तम् तत् अस्माकम् बलम् भीष्म अभिरक्षितम् ।

पर्याप्तम् तु इदम् एतेषाम् बलम् भीम अभिरक्षितम् ॥ १ १०॥

Aphorism

Our strength is insufficient even though we are protected by Bhishma, whereas the strength of the Pandavas, is sufficient even though marshaled by Bhima.

Note: 

Commentators vary in their interpretation of this verse. Anandagiri takes it to mean the opposite of Shridhara Swami. अपर्याप्तम् is taken by one as insufficient, by the other as unlimited.

In the view of the other, this verse would mean:

Our strength is immeasurable, and we are perfectly protected by Grandfather Bhishma, whereas the strength of the Pandavas, carefully protected by Bhima, is limited.

Duryodana’s army exceeds the army of Pandavas in numbers.

Meaning

अपर्याप्तम् —— insufficient; तत् —— that; अस्माकम् —— of ours; बलम् —— strength; भीष्म —— by Bhishma; अभिरक्षितम् —— protected by; पर्याप्तम् —— sufficient; तु —— but; इदम् —— all this; एतेषाम् —— of theirs; बलम् —— strength; भीम —— by Bhima; अभिरक्षितम् —— protected.

With Sandhi:

अपर्याप्तं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितम् ।

पर्याप्तं त्विदमेतेषां बलं भीमाभिरक्षितम् ॥ १ १०॥

Anvaya:

अस्माकम् भीष्म अभिरक्षितम् तत् बलम् अपर्याप्तम्, एतेषाम् तु भीम अभिरक्षितम् इदम् बलम् पर्याप्तम् (अस्ति)।

VERSE 1.11

अयनेषु च सर्वेषु यथा भागम् अवस्थिताः ।

भीष्मम् एव अभिरक्षन्तु भवन्तः सर्वे एव हि ॥ १ ११॥

Aphorism

Now take your proper places in front of your marshaled troops and protect Bhishma alone.

Meaning

अयनेषु —— in the line of troops; च —— also; सर्वेषु —— everywhere; यथा —— according to; भागम् —— division; अवस्थिताः —— standing ; भीष्मम् —— Bhishma; एव —— should give support; अभिरक्षन्तु —— guarded; भवन्तः —— your honours; सर्वे —— even; हि - certainly.

With sandhi:

अयनेषु च सर्वेषु यथाभागमवस्थिताः ।

भीष्ममेवाभिरक्षन्तु भवन्तः सर्व एव हि ॥ १ ११॥

Anvaya:

भवन्तः सर्वे एव हि सर्वेषु अयनेषु च यथा भागम् अवस्थिताः

भीष्मम् एव अभिरक्षन्तु ।

VERSE 1.12

तस्य सञ्जनयन् हर्षम् कुरु वृद्धः पितामहः ।

सिंहनादम् विनद्य उच्चैः शङ्खम् दध्मौ प्रतापवान् ॥ १ १२॥

Aphorism

Then the oldest of Kurus, blew his conch very loudly like the roar of a lion, giving joy to Duryodhana.

Note:

Blowing of the conch indicates a challenge to war. That Bishma blew the conch first, indicates that Kurus are the aggressors.

Meaning

तस्य —— his; सञ्जनयन् —— generating; हर्षम् —— joy; कुरु वृद्धः —— the grandsire among the Kuru dynasty (Bhishma); पितामहः —— the grandfather; सिंहनादम् —— roaring sound, like that of a lion; विनद्य —— sounding; उच्चैः —— very loudly; शङ्खम् —— conch; दध्मौ —— blew; प्रतापवान् —— the glorious.

With Sandhi:

तस्य सञ्जनयन्हर्षं कुरुवृद्धः पितामहः ।

सिंहनादं विनद्योच्चैः शङ्खं दध्मौ प्रतापवान् ॥ १ १२॥

Anvaya:

तस्य हर्षम् सञ्जनयन् प्रतापवान् कुरु वृद्धः पितामहः, उच्चैः सिंहनादम् विनद्य शङ्खम् दध्मौ ।

VERSE 1.13

ततः शङ्खाः च भेर्यः च पणव आनक गोमुखाः ।

सहसा एव अभ्यहन्यन्त सः शब्दः तुमुलः अभवत् ॥ १ १३॥

Aphorism

After that, the conches, kettledrums, tabors, drums, and cow horns all suddenly sounded, and the combined sound was tumultuous.

Meaning

ततः then; शङ्खाः —— conch; च —— also; भेर्यः —— kettledrums; च —— and; पणव - tabors ; आनक —— drums; गोमुखाः —— cow-horns; सहसा —— —suddenly; एव —— certainly; अभ्यहन्यन्त —— were simultaneously sounded; सः —— that; शब्दः —— combined sound; तुमुलः —— tumultuous; अभवत् —— became.

With sandhi:

ततः शङ्खाश्च भेर्यश्च पणवानकगोमुखाः ।

सहसैवाभ्यहन्यन्त स शब्दस्तुमुलोऽभवत् ॥ १ १३॥

Anvaya:

ततः शङ्खाः च भेर्यः च पणव आनक गोमुखाः सहसा एव अभ्यहन्यन्त । सः शब्दः तुमुलः अभवत् ।

VERSE 1.14

ततः श्वेतैः हयैः युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ ।

माधवः पाण्डवः च एव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः ॥ १ १४॥

Aphorism

Then stationed in their war chariot, yoked to white horses, both Lord Krishna and Arjuna, sounded their divine conches.

Meaning

ततः —— then; श्वेतैः —— with white; हयैः —— horses; युक्ते —— being yoked; महति —— in great; स्यन्दने —— war-chariot; स्थितौ —— (two) standing; माधवः —— Krishna; पाण्डवः —— Arjuna (the son of Pandu); च —— also; एव —— certainly; दिव्यौ —— divine (two); शङ्खौ —— (two) conches; प्रदध्मतुः —— (two) blew.

With sandhi:

ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ ।

माधवः पाण्डवश्चैव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः ॥ १ १४॥

Anvaya:

ततः श्वेतैः हयैः युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ माधवः पाण्डवः च एव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः ।

VERSE 1.15

पाञ्चजन्यम् हृषीकेशः देवदत्तम् धनञ्जयः ।

पौण्ड्रम् दध्मौ महा शङ्खम् भीम कर्मा वृक उदरः ॥ १ १५॥

Aphorism

Lord Krishna blew Panjajanya; Arjuna blew Devadatta; and Bhima, the voracious eater and performer of difficult tasks blew his mighty conch, called Paundrum.

Meaning

पाञ्चजन्यम् —— the conch named Pancajanya; हृषीकेशः —— Hrshikesha (the Lord of the senses); देवदत्तम् —— the conch named Devadatta; धनञ्जयः —— Dhananjaya (Arjuna, the winner of wealth); पौण्ड्रम् —— the conch named Paundrum; दध्मौ —— blew; महा – the great; शङ्खम् —— the conch; भीमकर्मा —— one who performs fearful tasks; वृक —— wolf like; उदरः —— stomach (voracious eater, Bhima).

With sandhi:

पाञ्चजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनञ्जयः ।

पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं भीमकर्मा वृकोदरः ॥ १ १५॥

Anvaya:

हृषीकेशः पाञ्चजन्यम्, धनञ्जयः देवदत्तम् , भीम कर्मा वृक उदरः पौण्ड्रम् महा शङ्खम् दध्मौ ।

VERSE 1.16

अनन्तविजयम् राजा कुन्ती पुत्रः युधिष्ठिरः ।

नकुलः सहदेवः च सुघोष मणि पुष्पकौ ॥ १ १६॥

Aphorism

King Yuthishthira, the son of Kunti, blew Anantavijaya, Nakula and Sahadeva, Sughosha, and Manipushpaka;

Meaning

अनन्तविजयम् —— the conch named Anantavijaya; राजा —— the king; कुन्तीपुत्रः —— the son of Kunti; युधिष्ठिरः —— Yudhishthira; नकुलः —— Nakula; सहदेवः —— Sahadeva; च —— and; सुघोष —— the conches named Sughosha (honey-tone) and Manipushpaka (jewel blossom); मणिपुष्पकौ;

With Sandhi:

अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः ।

नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ ॥ १ १६॥

Anvaya:

कुन्ती पुत्रः राजा युधिष्ठिरः अनन्तविजयम्, नकुलः सहदेवः च सुघोष मणि पुष्पकौ ।

VERSE 1.17

काश्यः च परम इषु आसः शिखण्डी च महारथः ।

धृष्टद्युम्नः विराटः च सात्यकिः च अपराजितः ॥ १ १७॥

Aphorism

And Kashya of the great bow, and Shikandi, the mighty charioteer, Drshtadyumna and Virata and Satyaki, the unconquered.

Meaning

काश्यः —— the King of Kashi (Varanasi); च —— and; परम —— the great; इषु —— arrow; आसः —— whose, he; शिखण्डी —— Shikhandi; च —— also; महारथः —— great chariot warrior; धृष्टद्युम्नः —— Drshtadyumna (the son of King Drupada); विराटः —— Virada (the prince who gave shelter to the Pandavas while they were in disguise); च —— also; सात्यकिः —— Satyaki (the same as Yuyudhana, the charioteer of Lord Krishna); च —— and; अपराजितः —— the unconquered.

With sandhi:

काश्यश्च परमेष्वासः शिखण्डी च महारथः ।

धृष्टद्युम्नो विराटश्च सात्यकिश्चापराजितः ॥ १ १७॥

Anvaya:

परम इषु आसः काश्यः च, महारथः शिखण्डी च धृष्टद्युम्नः विराटः च, अपराजितः सात्यकिः च ।

VERSE 1.18

द्रुपदः द्रौपदेयाः च सर्वशः पृथिवी पते ।

सौभद्रः च महा बाहुः शङ्खान् दध्मुः पृथक् पृथक् ॥ १ १८॥

Aphorism

Drupada and the sons of Drupada, O Lord of the earth, and Saubadra, the mighty-armed, on all sides they blew their conches.

Meaning

द्रुपदः — Drupada, the King of Pancala; द्रौपदेयाः —— the sons of Draupada; च —— and; सर्वशः —— from all sides; पृथिवी —— of earth; पते —— the lord; सौभद्रः —— Subhadra; च —— and; महा बाहुः —— mighty-armed; शङ्खान् —— conch; दध्मुः —— blew; पृथक् पृथक् —— severally.

With sandhi:

द्रुपदो द्रौपदेयाश्च सर्वशः पृथिवीपते ।

सौभद्रश्च महाबाहुः शङ्खान्दध्मुः पृथक्पृथक् ॥ १ १८॥

Anvaya:

द्रुपदः द्रौपदेयाः च, महा बाहुः सौभद्रः च, हे पृथिवी पते! पृथक् पृथक् सर्वशः शङ्खान् दध्मुः ।

VERSE 1.19

सः घोषः धार्तराष्ट्राणाम् हृदयानि व्यदारयत् ।

नभः च पृथिवीम् च एव तुमुलः अभ्यनुनादयन् ॥ १ १९॥

Aphorism

The tumultuous uproar rents the hearts of the sons of Dhrtarashtra, filling the earth and sky with sound.

Meaning

— सः —— that; घोषः —— vibration; धार्तराष्ट्राणाम् —— of the sons of Dhrtarashtra; हृदयानि —— hearts; व्यदारयत् —— rent; नभः —— the sky; च —— also; पृथिवीम् —— the earth; च —— also; एव —— certainly; तुमुलः —— tumultuous; अभ्यनुनादयन् —— filling with sound.

With sandhi:

स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत् ।

नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन् ॥ १ १९॥

Anvaya:

सः तुमुलः घोषः नभः च पृथिवीम् च एव व्यनुनादयन्, धार्त्रराष्ट्राणाम् हृदयानि व्यदारयत् ।

VERSE 1.20

अथ व्यवस्थितान् दृष्ट्वा धार्त्रराष्ट्रान् कपि ध्वजः ।

प्रवृत्ते शस्त्र सम्पाते धनुः उद्यम्य पाण्डवः ॥ १ २०॥

Aphorism

Then beholding the sons of Dhrtaraashtra, standing arrayed and the flight of arrows about to begin, Arjuna, the son of Pandu, whose flag is marked with an ape, took up his bow.

Meaning

अथ —— now; व्यवस्थितान् —— standing (in order); दृष्ट्वा —— having seen; धार्त्रराष्ट्रान् —— the sons of Dhrtaraashtra; कपि —— ape; ध्वजः —— flag; प्रवृत्ते —— in the state of having begun; शस्त्र —— weapon; सम्पाते —— in releasing; धनुः —— bow; उद्यम्य —— having taken up; पाण्डवः —— the son of Pandu (Arjuna);

With sandhi::

अथ व्यवस्थितान्दृष्ट्वा धार्त्रराष्ट्रान् कपिध्वजः ।

प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः ॥ १ २०॥

हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते ।

Anvaya:

अथ कपि ध्वजः पाण्डवः धार्त्रराष्ट्रान् व्यवस्थितान् दृष्ट्वा, शस्त्र सम्पाते प्रवृत्ते (सति) धनुः उद्यम्य

हे महीपते! तदा हृषीकेशम् इदम् वाक्यम् आह ।

VERSE 1.21

हृषीकेशम् तदा वाक्यम् इदम् आह महीपते ।

अर्जुनः उवाच ।

सेनयोः उभयोः मध्ये रथम् स्थापय मे अच्युत ॥ १ २१॥

Aphorism

Arjuna then spoke these words to Lord Krishna.

Arjuna said: “O Achyutha, place my chariot in the midst, between the two armies.”

With sandhi:

सेनयोरुभयोर्मध्ये रथं स्थापय मेऽच्युत ॥ १ २१॥

Anvaya:

हे अच्युत! उभयोः सेनयोः मध्ये मे रथम् स्थापय ।

Sandhi and Anvaya for the first line of this verse are included in the previous verse.

Meaning

हृषीकेशम् —— to Lord Krishna; तदा —— then; वाक्यम् —— words; इदम् —— this; आह —— said; महीपते —— O Lord of the earth (मह्याः ); अर्जुनः उवाच —— Arjuna said; सेनयोः —— of the (two) armies; उभयोः —— both; मध्ये —— between; रथम् —— the chariot; स्थापय —— please keep; मे —— my; अच्युत —— O Immutable;

VERSE 1.22

यावत् एतान् निरीक्षे अहम् योद्धु कामान् अवस्थितान् ।

कैः मया सह योद्धव्यम् अस्मिन् रण समुद्यमे ॥ १ २२॥

Aphorism

I may see those standing here, longing for a battle, with whom I must fight in this uprising.

Meaning

यावत् —— while; एतान् —— these; निरीक्षे —— may see; अहम् —— I; योद्धु —— to fight; कामान् —— desiring; अवस्थितान् —— standing; कैः —— with whom; मया —— by me; सह —— together; योद्धव्यम् —— must fight; अस्मिन् —— in this; रण —— strife; समुद्यमे —— in the uprising;

With sandhi:

यावदेतान्निरीक्षेऽहं योद्धुकामानवस्थितान् ।

कैर्मया सह योद्धव्यमस्मिन् रणसमुद्यमे ॥ १ २२॥ ॥

Anvaya:

यावत् अहम् योद्धु कामान् अवस्थितान् एतान् निरीक्षे; अस्मिन् रण समुद्यमे मया कैः सह योद्धव्यम् ?

VERSE 1.23

योत्स्यमानान् अवेक्षे अहम् ये एते अत्र समागताः ।

धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेः युद्धे प्रिय चिकीर्षवः ॥ १ २३॥

Aphorism

Let me see those who have gathered together here to fight, desirous of pleasing the evil-minded son of Dhrtarashtra, in the battle.

Meaning

योत्स्यमानान् —— those going to fight; अवेक्षे —— let me see; अहम् —— I; ये —— who; एते —— these; अत्र —— here; समागताः —— assembled; धार्तराष्ट्रस्य —— for the son of Dhrtarashtra; दुर्बुद्धेः —— (of the) evil-minded; युद्धे —— in the fight; प्रिय —— of the pleasure; चिकीर्षवः —— desiring to do;

With sandhi:

योत्स्यमानानवेक्षेऽहं य एतेऽत्र समागताः ।

धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षवः ॥ १ २३॥ ॥

Anvaya:

दुर्बुद्धेः धार्तराष्ट्रस्य युद्धे प्रिय चिकीर्षवः ये एते अत्र समागताः योत्स्यमानान् अहम् अवेक्षे ।

VERSE 1.24

सञ्जयः उवाच ।

एवम् उक्तः हृषीकेशः गुडाकेशेन भारत ।

सेनयोः उभयोः मध्ये स्थापयित्वा रथ उत्तमम् ॥ १ २४॥

Aphorism

Sanjaya said: O descendant of Bharata,

having thus addressed by Arjuna, Lord Krishna drove up the best chariot in the midst of the two armies,

Note:
Bharata

In the Hindu epic Mahabharata, Bharata ('The Cherished') is an ancestor of the Pandavas and the Kauravas. Though the Bharatas is a prominent community in Rigveda, the story of Bharata is first told in the Adi Parva of the Mahabharata, wherein he is the son of Dushyanta and Shakuntala.

Here the word Bharata refers to Dhrtarashtra.

Meaning

सञ्जयः —— Sanjaya; उवाच —— said; एवम् —— thus; उक्तः —— addressed; हृषीकेशः —— Lord Krishna; गुडाकेशेन —— by Arjuna(Lit. One who has controlled sleep); भारत —— O descendant of Bharata; सेनयोः —— of the armies; उभयोः —— both; मध्ये —— in the midst; स्थापयित्वा —— placing; रथ —— the chariot; उत्तमम् —— the best.

With sandhi:

एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत ।

सेनयोरुभयोर्मध्ये स्थापयित्वा रथोत्तमम् ॥ १ २४॥

Anvaya:

हे भारत! एवम् गुडाकेशेन उक्तः हृषीकेशः, उभयोः सेनयोः मध्ये, रथोत्तमम् स्थापयित्वा ।

VERSE 1.25

भीष्म द्रोण प्रमुखतः सर्वेषाम् च मही क्षिताम् ।

उवाच पार्थ पश्य एतान् समवेतान् कुरून् इति ॥ १ २५॥

Aphorism

In the presence of Bhishma, Drona, and all the other rulers of the world, the Lord said, “O Partha! Just behold, all the Kurus gathered together here”.

Meaning

भीष्म —— Bhishma; द्रोण —— Drona; प्रमुखतः —— in the presence of; सर्वेषाम् —— of all; च —— and; महीक्षिताम् —— chiefs of the world (महीं इक्षयति इति महीक्षित् तेषां; महीक्षित् - earth-ruler) ); उवाच —— said; पार्थ —— O son of Pritha (another name for Kunti); पश्य —— just behold; एतान् —— these; समवेतान् —— gathered; कुरून् —— Kurus; इति —— thus;

With sandhi:

भीष्मद्रोणप्रमुखतः सर्वेषां च महीक्षिताम् ।

उवाच पार्थ पश्यैतान्समवेतान्कुरूनिति ॥ १ २५॥

Anvaya:

भीष्म द्रोण प्रमुखतः सर्वेषाम् च मही क्षिताम्

रथ उत्तमम् स्थापयित्वा, हे 'पार्थ! एतान् समवेतान् कुरून्

पश्य', इति उवाच ।

VERSE 1.26

तत्र अपश्यत् स्थितान् पार्थः पितॄन् अथ पितामहान् ।

आचार्यान् मातुलान् भ्रातॄन् पुत्रान् पौत्रान् सखीन् तथा ॥ १ २६॥

Aphorism

There Arjuna(Partha) saw standing their fathers, grandfathers, teachers, maternal uncles, brothers, sons, grandsons, and friends too.

Note: The leaders of the two warring factions are first cousins. Therefore it is natural that there were kinsmen on both sides of the armies.

Meaning

तत्र —— there; अपश्यत् —— saw; स्थितान् —— standing; पार्थः —— Partha; पितॄन् —— fathers; अथ —— also; पितामहान् —— grandfathers; आचार्यान् —— teachers; मातुलान् —— maternal uncles; भ्रातॄन् —— brothers; पुत्रान् —— sons; पौत्रान् —— grandsons; सखीन् —— friends; तथा —— too;

With sandhi:
सञ्जय उवाच ।
तत्रापश्यत्स्थितान्पार्थः पितॄनथ पितामहान् ।
आचार्यान्मातुलान्भ्रातॄन्पुत्रान्पौत्रान्सखींस्तथा ॥ १ २६॥

Anvaya:
अथ पार्थः उभयोः सेनयोः अपि, तत्र स्थितान् पितॄन्,
पितामहान्, आचार्यान्, मातुलान्, भ्रातॄन्, पुत्रान्,
पौत्रान् तथा सखीन्, श्वशुरान् सुहृदः, च एव अपश्यत् सः कौन्तेयः ।

VERSE 1.27

श्वशुरान् सुहृदः च एव सेनयोः उभयोः अपि ।

तान् समीक्ष्य सः कौन्तेयः सर्वान् बन्धून् अवस्थितान् ॥ १ २७॥

Aphorism

Fathers-in-law and friends also in both armies. Seeing all these kinsmen arrayed, Kaunteya,

Meaning

श्वशुरान् —— fathers-in-law; सुहृदः —— well-wishers; च —— also; एव —— also; सेनयोः —— in (two) armies; उभयोः —— in both; अपि —— also; तान् —— these; समीक्ष्य —— having seen; सः —— he; कौन्तेयः —— the son of Kunti; सर्वान् —— all kinds of; बन्धून् —— relatives; अवस्थितान् —— standing;

With sandhi;

श्वशुरान्सुहृदश्चैव सेनयोरुभयोरपि ।

तान्समीक्ष्य स कौन्तेयः सर्वान्बन्धूनवस्थितान् ॥ १ २७॥

Anvaya (Verses 27 & 28):

अथ पार्थः उभयोः सेनयोः अपि, तत्र स्थितान् पितॄन्,

पितामहान्, आचार्यान्, मातुलान्, भ्रातॄन्, पुत्रान्,

पौत्रान् तथा सखीन्, श्वशुरान् सुहृदः, च एव अपश्यत् सः कौन्तेयः ।

तान् सर्वान् बन्धून् अवस्थितान् समीक्ष्य परया कृपया आविष्टः,

विषीदन् इदम् अब्रवीत् ।

VERSE 1.28

कृपया परयाविष्टः विषीदन् इदम् अब्रवीत् ।

अर्जुनः उवाच ।

दृष्ट्वा इमम् स्वजनम् कृष्ण युयुत्सुम् समुपस्थितम् ॥ १ २८॥

Aphorism

Deeply moved to pity, he uttered in sadness:

Arjuna said:

Seeing my kinsmen, O Krishna, arrayed eager to fight,

Meaning

कृपया —— by pity; परया - by extreme; आविष्टः —— entered (filed); विषीदन् —— sorrowing; इदम् —— this; अब्रवीत् —— said;

अर्जुनः उवाच —— Arjuna said;

दृष्ट्वा —— having seen; इमम् —— this; स्वजनम् —— own people; कृष्ण —— O Krishna; युयुत्सुम् —— eager to fight; समुपस्थितम् —— standing together;

With sandhi:

कृपया परयाविष्टो विषीदन्निदमब्रवीत् ।

दृष्ट्वेमं स्वजनं कृष्ण युयुत्सुं समुपस्थितम् ॥ १ २८॥

Anvaya : 

Please see Verse 28.

VERSE 1.29

सीदन्ति मम गात्राणि मुखम् च परिशुष्यति ।

वेपथुः च शरीरे मे रोम हर्षः च जायते ॥ १ २९॥

Aphorism

My limbs fail and my mouth is parched, my body quivers, and my hair is standing on end.

Meaning

सीदन्ति —— fail; मम —— my; गात्राणि —— limbs; मुखम् —— mouth; च —— and; परिशुष्यति —— dries up. वेपथुः —— shivering; च —— and; शरीरे —— in the body; मे —— my; रोम — hair; हर्षः- standing; च —— and; जायते —— arises.

With sandhi:

सीदन्ति मम गात्राणि मुखं च परिशुष्यति ।

वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च जायते ॥ १ २९॥

Anvaya:

हे कृष्ण! इमम् स्वजनम् युयुत्सुम् समुपस्थितम् दृष्ट्वा

मम गात्राणि सीदन्ति मुखम् च परिशुष्यति, मे शरीरे

वेपथुः च रोम हर्षः च जायते ।

VERSE 1.30

गाण्डीवम् स्रंसते हस्तात् त्वक् च एव परिदह्यते ।

न च शक्नोमि अवस्थातुम् भ्रमति इव च मे मनः ॥ १ ३०॥

Aphorism

My bow (Gandiva) is slipping from my hand, and my skin burns all over. I am unable to stand and my mind is whirling.

Meaning

गाण्डीवम् —— the bow of Arjuna (Gandiva); स्रंसते —— is slipping; हस्तात् —— from the hand; त्वक् —— skin; च —— also; एव —— also; परिदह्यते —— burns all over. न —— nor; च —— and; शक्नोमि —— (I) am able; अवस्थातुम् —— to stand; —भ्रमति —— wanders; इव —— like; च —— and; मे —— my; मनः —— mind;

With sandhi:

गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्त्वक्चैव परिदह्यते ।

न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः ॥ १ ३०॥

Anvaya:

हस्तात् गाण्डीवम् स्रंसते, त्वक् च एव परिदह्यते,

अवस्थातुम् च न शक्नोमि मे मनः च भ्रमति इव ।

VERSE 1.31

निमित्तानि च पश्यामि विपरीतानि केशव ।

न च श्रेयः अनुपश्यामि हत्वा स्वजनम् आहवे ॥ १ ३१॥

Aphorism

I see adverse omens. O Kesava, Nor do I see how any good can come from killing my own kinsmen in this battle.

Meaning

निमित्तानि —— causes(omens); च —— and; पश्यामि —— (I) see; विपरीतानि —— against; केशव —— O Kesava (Krishna); न —— not; च —— and; श्रेयः —— the better (good); अनुपश्यामि —— (I) foresee; हत्वा —— having killed; स्वजनम् —— own kinsmen; आहवे —— in the battle;

With sandhi:

निमित्तानि च पश्यामि विपरीतानि केशव ।

न च श्रेयोऽनुपश्यामि हत्वा स्वजनमाहवे ॥ १ ३१॥

Anvaya:

हे केशव! निमित्तानि विपरीतानि च पश्यामि । आहवे च स्वजनम्

हत्वा श्रेयः न अनुपश्यामि ।

VERSES 1.32

न काङ्क्षे विजयम् कृष्ण न च राज्यम् सुखानि च ।

किम् नः राज्येन गोविन्द किम् भोगैः जीवितेन वा ॥ १ ३२॥

Aphorism

For I desire not victory, O Krishna! nor kingdom, nor pleasures; what is the kingdom to us, O Govinda! What enjoyment or even life?

Meaning

न- not; काङ्क्षे – I desire; विजयम् – victory; कृष्ण – Krishna; न – not; च – and; राज्यम् – kingdom; सुखानि – pleasures;

च – and; किम् - what; नः – to us; राज्येन – by or with kingdom; गोविन्द – Govinda; किम् – what; भोगैः - by or with pleasures; जीवितेन – by or with life; वा – or;

With sandhi:

न काङ्क्षे विजयं कृष्ण न च राज्यं सुखानि च ।

किं नो राज्येन गोविन्द किं भोगैर्जीवितेन वा ॥ १ ३२॥

Anvaya:

हे कृष्ण! विजयम् न , राज्यम् च सुखानि च न (काङ्क्षे)।

हे गोविन्द! नः राज्येन किम् भोगैः जीवितेन वा किम् ?

VERSES 1.33

येषाम् अर्थे काङ्क्षितम् नः राज्यम् भोगाः सुखानि च ।

ते इमे अवस्थिताः युद्धे प्राणान् त्यक्त्वा धनानि च ॥ १ ३३॥

Aphorism

Those for whose sake we desire kingdom, enjoyment, and pleasures, stand here in battle, abandoning life and riches;

Meaning

येषाम् —— of whose; अर्थे —— for the sake; काङ्क्षितम् —— is desired; नः —— of us; राज्यम् —— kingdom; भोगाः —— enjoyment; सुखानि —— all happiness; च —— and; ते —— those; इमे —— these; अवस्थिताः —— are standing; युद्धे —— in battle; प्राणान् —— lives; त्यक्त्वा —— having abandoned; धनानि —— riches; च —— and;

With sandhi:

येषामर्थे काङ्क्षितं नो राज्यं भोगाः सुखानि च ।

त इमेऽवस्थिता युद्धे प्राणांस्त्यक्त्वा धनानि च ॥ १ ३३॥

Anvaya (33-34):

येषाम् अर्थे नः राज्यम् काङ्क्षितम्, भोगाः सुखानि च;

ते इमे आचार्याः पितरः पुत्राः, तथा एव च पितामहाः,

मातुलाः, श्वशुराः, पौत्राः, श्यालाः, तथा सम्बन्धिनः प्राणान्

धनानि च त्यक्त्वा, युद्धे अवस्थिताः ।

VERSES 1.34

आचार्याः पितरः पुत्राः तथा एव च पितामहाः ।

मातुलाः श्वशुराः पौत्राः श्यालाः सम्बन्धिनः तथा ॥ १ ३४॥

Aphorism

Teachers, fathers, sons, as well as grandfathers, maternal uncles, fathers-in-law, grandsons, brothers-in-law, and other relatives.

Meaning

आचार्याः —— teachers; पितरः —— fathers; पुत्राः —— sons; तथा —— thus; एव —— also; च —— and; पितामहाः —— grandfathers; मातुलाः —— maternal uncles; श्वशुराः —— fathers-in-law; पौत्राः —— grandsons; श्यालाः —— brothers-in-law; सम्बन्धिनः —— relatives; तथा —— as well as;

With sandhi:

आचार्याः पितरः पुत्रास्तथैव च पितामहाः ।

मातुलाः श्वशुराः पौत्राः श्यालाः सम्बन्धिनस्तथा ॥ १ ३४॥

Anvaya (33-34):

येषाम् अर्थे नः राज्यम् काङ्क्षितम्, भोगाः सुखानि च;

ते इमे आचार्याः पितरः पुत्राः, तथा एव च पितामहाः,

मातुलाः, श्वशुराः, पौत्राः, श्यालाः, तथा सम्बन्धिनः प्राणान्

धनानि च त्यक्त्वा, युद्धे अवस्थिताः ।

VERSES 1.35

एतान् न हन्तुम् इच्छामि घ्नतः अपि मधुसूदन ।

अपि त्रैलोक्य राज्यस्य हेतोः किम् नु महीकृते ॥ १ ३५॥

Aphorism

These I do not wish to kill, even if I am slain, O! Madhusudana, even for the sake of kingdoms of the three worlds; how then for this earth?

Note:

Madhusudana – Killer of Madhu, a demon’

Meaning

एतान् —— all these; न —— not; हन्तुम् —— to kill; इच्छामि —— (I) wish; घ्नतः —— being killed; अपि —— even; मधुसूदन —— O Madusudana (killer of the demon Madhu, Krishna); अपि —— even; त्रैलोक्य —— of the three worlds; राज्यस्य —— for the kingdom; हेतोः —— cause (for the sake of); किम् —— what; नु —— for us; महीकृते - for the sake of the earth;

With sandhi:

एतान्न हन्तुमिच्छामि घ्नतोऽपि मधुसूदन ।

अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते ॥ १ ३५॥

Anvaya:

हे मधुसूदन! (मां) घ्नतः अपि एतान्, त्रैलोक्य राज्यस्य हेतोः अपि

न हन्तुम् इच्छामि, किम् नु महीकृते ?

VERSE 1.36

निहत्य धार्तराष्ट्रान् नः का प्रीतिः स्यात् जनार्दन ।

पापम् एव आश्रयेत् अस्मान् हत्वा एतान् आततायिनः ॥ १ ३६॥

Aphorism

Slaying these sons of Drtharashtra, what pleasure can we get; O! Janarthana. Only sin will take hold of us if we kill these desperadoes.

Note:

Janarthana – destroyer of demon Jana; or, (according to Shankara ) he who is prayed for prosperity and liberation.

Meaning

निहत्य —— by killing; धार्तराष्ट्रान् —— the sons of Drtharashtra; नः —— to us; का —— what; प्रीतिः —— pleasure; स्यात् —— may be; जनार्दन —— O maintainer of all living entities; पापम् —— sin; एव —— also; आश्रयेत् —— would attach; अस्मान् —— us; हत्वा —— by killing; एतान् —— all these; आततायिनः —— desperadoes;

With sandhi:

निहत्य धार्तराष्ट्रान्नः का प्रीतिः स्याज्जनार्दन ।

पापमेवाश्रयेदस्मान्हत्वैतानाततायिनः ॥ १ ३६॥

Anvaya:

हे जनार्दन! एतान् धार्तराष्ट्रान् निहत्य नः का प्रीतिः

स्यात् ? आततायिनः हत्वा अस्मान् पापम् एव आश्रयेत् ।

VERSE 1.37

तस्मात् न अर्हाः वयम् हन्तुम् धार्तराष्ट्रान् स्वबान्धवान् ।

स्वजनम् हि कथम् हत्वा सुखिनः स्याम माधव ॥ १ ३७॥

Aphorism

Therefore we should not kill the sons of Dhrtarashtra, our relatives; May we be happy O Madhava, after killing our own kinsmen?

Note: 

Meaning of Madhava:

According to Adi Sankara's commentary on the Vishnu sahasranama, Madhava means the consort (dhava) of the Mother (Ma), or Mahalakshmi, the 'Mother of the Universe'. Alternatively, it means 'one who is fit to be known through Madhu-vidya' or can mean 'One who is the Lord of "Ma" or knowledge'. Madhu-vidya is described in the Brihadaranyaka Upanishad II.v.1-19 and in the Chandogya Upanishad III 1-5. Madhu-vidya or 'Honey-knowledge' is that of the supreme Bliss of the Self; it is an important Vedic teaching.

Meaning

तस्मात् —— therefore; न —— not; अर्हाः —— deserving; वयम् —— we; हन्तुम् —— to kill; धार्तराष्ट्रान् —— the sons of Dhrtarashtra; स्वबान्धवान् —— own relatives; स्वजनम् —— kinsfolk; हि —— indeed; कथम् —— how; हत्वा —— having killed; सुखिनः —— happy; स्याम —— may we be; माधव —— O Madhava;

With sandhi:

तस्मान्नार्हा वयं हन्तुं धार्तराष्ट्रान्स्वबान्धवान् ।

स्वजनं हि कथं हत्वा सुखिनः स्याम माधव ॥ १ ३७॥

Anvaya:

हे माधव! तस्मात् स्वबान्धवान् धार्तराष्ट्रान् हन्तुम् वयम् न अर्हाः । हि स्वजनम् हत्वा (वयम्) कथम् सुखिनः स्याम ?

VERSE 1.38

यदि अपि एते न पश्यन्ति लोभ उपहत चेतसः ।

कुल क्षय कृतम् दोषम् मित्र द्रोहे च पातकम् ॥ १ ३८॥

Aphorism

Although these men, with intelligence overpowered by greed, see no guilt in destroying one’s family, no crime in hostility to friends.

Meaning

यदि — if; अपि — even; एते — these; न — —not; पश्यन्ति — see; लोभ —— by greed; उपहत — carried away; चेतसः — their mind; कुल – family; क्षय — by the destruction; कृतम् — made; दोषम् — fault; मित्र – friends; द्रोहे — hostility; च — and; पातकम् — sinful actions;

With sandhi:

यद्यप्येते न पश्यन्ति लोभोपहतचेतसः ।

कुलक्षयकृतं दोषं मित्रद्रोहे च पातकम् ॥ १ ३८॥

Anvaya(38-39):

यदि अपि एते लोभ उपहत चेतसः कुल क्षय कृतम् दोषम्,

मित्र द्रोहे च पातकम् न पश्यन्ति; हे जनार्दन! कुल क्षय कृतम्

दोषम् प्रपश्यद्भिः अस्माभिः अस्मात् पापात् निवर्तितुम् कथम् न ज्ञेयम् ?

VERSE 1.39

कथम् न ज्ञेयम् अस्माभिः पापात् अस्मान् निवर्तितुम् ।

कुल क्षय कृतम् दोषम् प्रपश्यद्भिः जनार्दन ॥ १ ३९॥

Aphorism

Why should we not turn away from such a sin, O! Janardana, should not we who see the evils in the family destruction, learn to refrain from this sin?

Meaning

कथम् —— how; न —— not; ज्ञेयम् —— to be known; अस्माभिः —— by us; पापात् —— from sins; अस्मान् —— (from) this; निवर्तितुम् —— to turn away; कुल; क्षय —— in the destruction of the family; कृतम् —— done; दोषम् —— evil; प्रपश्यद्भिः —— by those who can see; जनार्दन —— O Janardana;

With sandhi:

कथं न ज्ञेयमस्माभिः पापादस्मान्निवर्तितुम् ।

कुलक्षयकृतं दोषं प्रपश्यद्भिर्जनार्दन ॥ १ ३९॥

Anvaya(38-39):

यदि अपि एते लोभ उपहत चेतसः कुल क्षय कृतम् दोषम्,

मित्र द्रोहे च पातकम् न पश्यन्ति; हे जनार्दन! कुल क्षय कृतम्

दोषम् प्रपश्यद्भिः अस्माभिः अस्मात् पापात् निवर्तितुम् कथम् न ज्ञेयम् ?

VERSE 1.40

कुल क्षये प्रणश्यन्ति कुल धर्माः सनातनाः ।

धर्मे नष्टे कुलम् कृत्स्नम् अधर्मः अभिभवति उत ॥ १ ४०॥

Aphorism

In the destruction of the family the immemorial family traditions perish; with the perishing of the family traditions lawlessness overcomes the family.

Note:

Dharma is a word with a wide meaning showing the essential nature of things. It includes religious duties and righteousness. For example, before the word Hindu came into being, the Hindu religion was called Sanatana dharma. It simply means natural laws applicable to all beings. It need not be specified by any doctrine or practice. The opposite of dharma is adharma. This is formed by adding the prefix ‘a' to the word dharma. In Sanskrit, many opposites are formed like this.

Meaning

कुल —— of a family; क्षये —— in the destruction; प्रणश्यन्ति —— perish; कुल —— of the family; धर्माः —— traditions; सनातनाः —— eternal; धर्मे —— in the (state) of duty; नष्टे —— being destroyed; कुलम् —— the family; कृत्स्नम् —— the whole; अधर्मः —— lawlessness; अभिभवति —— overcomes; उत —— indeed;

With sandhi:

कुलक्षये प्रणश्यन्ति कुलधर्माः सनातनाः ।

धर्मे नष्टे कुलं कृत्स्नमधर्मोऽभिभवत्युत ॥ १ ४०॥

Anvaya:

कुल क्षये सनातनाः कुल धर्माः प्रणश्यन्ति, उत धर्मे नष्टे अधर्मः कृत्स्नम् कुलम् अभिभवति ।

VERSE 1.41

अधर्म अभिभवात् कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुल स्त्रियः ।

स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्ण सङ्करः ॥ १ ४१॥

Aphorism

When adarma overwhelms the family, O Krishna, the women of the family become corrupt; O! descendant of Vrsni, when women are corrupt, there arises mixing of casts.

Note:

Mariage outside the cast is considered irregular by the Hindu lawgivers. According to Hindu law, the purity of the cast is important. In ancient times Hindu law divides the population into four casts(Varna), Brahmins (priestly class), Kshatriya (the ruling cast), Vaishyas (agriculturalists and merchants), and Shudras (laborers and service providers). Many Hindu texts and doctrines question and disagree with the Varna system of social classification.

Meaning

अधर्म —— irreligion; अभिभवात् —— having become prevalant; कृष्ण —— O Krishna; प्रदुष्यन्ति —— become polluted; कुल —— family; स्त्रियः —— ladies; स्त्रीषु —— in the womanhood; दुष्टासु —— being wicked; वार्ष्णेय —— O descendant of Vrsni; जायते —— comes into being; वर्ण —— of caste; सङ्करः —— confusion;

With sandhi:

अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः ।

स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्णसङ्करः ॥ १ ४१॥

Anvaya:

हे कृष्ण! अधर्म अभिभवात् कुल स्त्रियः प्रदुष्यन्ति । हे वार्ष्णेय! स्त्रीषु दुष्टासु वर्ण सङ्करः जायते ।

VERSE 1.42

सङ्करः नरकाय एव कुल घ्नानाम् कुलस्य च ।

पतन्ति पितरः हि एषाम् लुप्त पिण्ड उदक क्रियाः ॥ १ ४२॥

Aphorism

This confusion drags to hell the slayers of the family and the family because their ancestors fall deprived of rice balls and libation.

Note: 

Rice balls and water.

In a Hindu religious rite called sraddha, the eldest son offers rice balls and water to the deceased father. Children born of parents of different casts are precluded from performing sraddha. Deprived of rice balls and water the soul of the deceased goes to hell according to Hindu belief. In the Hindu religious concept, a son serves two purposes. First, he assures the continuity of the family and second, he preserves the family traditions through his reverence for his ancestors.

Meaning 

सङ्करः —— confusion; नरकाय —— for hell; एव —— also; कुल —— of the family; घ्नानाम् —— of the killers; कुलस्य —— of the family; च —— and; पतन्ति —— fall down; पितरः —— ancestors; हि —— certainly; एषाम् —— of these; लुप्त —— lost; पिण्ड —— of offerings of rice balls; उदक —— and water; क्रियाः —— the rites;

with sandhi:

ङ्करो नरकायैव कुलघ्नानां कुलस्य च ।

पतन्ति पितरो ह्येषां लुप्तपिण्डोदकक्रियाः ॥ १ ४२॥

Anvaya:

सङ्करः कुल घ्नानाम् कुलस्य च नरकाय एव (भवति); हि एषाम् पितरः लुप्त पिण्ड उदक क्रियाः (सन्तः) पतन्ति ।

VERSE 1.43

दोषैः एतैः कुल घ्नानाम् वर्ण सङ्कर कारकैः ।

उत्साद्यन्ते जाति धर्माः कुल धर्माः च शाश्वताः ॥ १ ४३॥

Aphorism

By these caste-confusing misdeeds of the slayers of the family, everlasting caste customs and family customs are abolished.

Meaning

दोषैः —— by sins; एतैः —— by these; कुल —— of the family; घ्नानाम् —— slayers; वर्ण —— caste; सङ्कर —— confusion; कारकैः —— by the doers; उत्साद्यन्ते —— are destroyed; जाति —— caste; धर्माः —— customs; कुल —— family; धर्माः —— customs; च —— also; शाश्वताः —— everlasting;

With sandhi:

दोषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकैः ।

उत्साद्यन्ते जातिधर्माः कुलधर्माश्च शाश्वताः ॥ १ ४३॥

Anvaya:

कुल घ्नानाम् एतैः वर्ण सङ्कर कारकैः दोषैः शाश्वताः जाति धर्माः कुल धर्माः च उत्साद्यन्ते ।

VERSE 1.44

उत्सन्न कुल धर्माणाम् मनुष्याणाम् जनार्दन ।

नरके अनियतम् वासः भवति इति अनुशुश्रुम ॥ १ ४४॥

Aphorism

The abode of men whose family traditions are extinguished, O Janardhana, is forever in hell. Thus we have heard.

Meaning

उत्सन्न —— destroyed; कुल — the family; धर्माणाम् —— of those traditions; मनुष्याणाम् —— of men; जनार्दन —— O Janardhana; नरके —— in hell; अनियतम् —— not fixed; वासः —— dwelling; भवति —— is; इति —— thus; अनुशुश्रुम —— We have heard.

With sandhi:

उत्सन्नकुलधर्माणां मनुष्याणां जनार्दन ।

नरके नियतं वासो भवतीत्यनुशुश्रुम ॥ १ ४४॥

Anvaya:

हे जनार्दन! उत्सन्न कुल धर्माणाम् मनुष्याणाम् नरके नियतम् वासः भवति, इति अनुशुश्रुम ।

VERSE 1.45

अहो बत महत् पापम् कर्तुम् व्यवसिता वयम् ।

यत् राज्य सुख लोभेन हन्तुम् स्वजनम् उद्यताः ॥ १ ४५॥

Aphorism

Alas, in committing a sin we are engaged, we who are endeavoring to kill our own relatives from greed for the pleasures of kingship.

Note:

Of kingdom: The reason for the battle of Kurukshetra is Duryodhana’s refusal to give back Pandavas their legitimate kingdom.

Meaning

अहो —— alas; बत —— alas; महत् —— great; पापम् —— sins; कर्तुम् —— to perform; व्यवसिता —— prepared; वयम् —— we; यत् —— because; राज्य —— of kingdom; सुख —— happiness; लोभेन —— driven by greed; हन्तुम् —— to kill; स्वजनम् —— (our) own relatives; उद्यताः —— uprisen.

With sandhi:

अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम् ।

यद्राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यताः ॥ १ ४५॥

Anvaya:

अहो! बत, महत् पापम् कर्तुम् वयम् व्यवसिताः यत् राज्य सुख लोभेन स्वजनम् हन्तुम् उद्यताः ।

VERSE 1.46

यदि माम् अप्रतीकारम् अशस्त्रम् शस्त्र पाणयः ।

धार्तराष्ट्राः रणे हन्युः तत् मे क्षेमतरम् भवेत् ॥ १ ४६॥

Aphorism

It is better for me if the sons of Drtharashtra should kill me with weapons in hand when I am unresistant and unarmed in the battle.

Meaning

यदि —— even if; माम् —— me; अप्रतीकारम् —— without being resistant; अशस्त्रम् —— weaponless; शस्त्र —— weapons; पाणयः —— in hand; धार्तराष्ट्राः —— the sons of Dhrtarashtra; रणे —— on the battlefield; हन्युः —— may kill; तत् —— that; मे —— of me; क्षेमतरम् —— better; भवेत् —— would be;

With sandhi:

यदि मामप्रतीकारमशस्त्रं शस्त्रपाणयः ।

धार्तराष्ट्रा रणे हन्युस्तन्मे क्षेमतरं भवेत् ॥ १ ४६॥

Anvaya:

यदि शस्त्र पाणयः धार्तराष्ट्राः अशस्त्रम् अप्रतीकारम् माम् रणे हन्युः तत् मे क्षेमतरम् भवेत् ।

VERSE 1.47

सञ्जयः उवाच ।

एवम् उक्त्वा अर्जुनः सङ्ख्ये रथ उपस्थे उपाविशत् ।

विसृज्य सशरम् चापं शोक संविग्न मानसः ॥ १ ४७॥

Aphorism

Having thus spoken on the battlefield, Arjuna sank down on the seat of the chariot, casting away his arrows and the bow and his mind overborne by grief.

Meaning

सञ्जयः उवाच – Sanjaya said;

एवम् —— thus; उक्त्वा —— having said; अर्जुनः —— Arjuna; सङ्ख्ये —— in the battlefield; रथ —— of the chariot; उपस्थे —— on the seat; उपाविशत् —— sank down; विसृज्य —— putting aside; सशरम् —— along with arrows; चापं —— the bow; शोक —— by sorrow; संविग्न —— distressed; मानसः — with the mind;

With sandhi:

सञ्जय उवाच ।

एवमुक्त्वार्जुनः सङ्ख्ये रथोपस्थ उपाविशत् ।

विसृज्य सशरं चापं शोकसंविग्नमानसः ॥ १ ४७॥

Anvaya: 

सङ्ख्ये एवम् उक्त्वा, शोक संविग्न मानसः अर्जुनः सशरम् चापं विसृज्य, रथ उपस्थे उपाविशत् ।

ॐ तत् सत्

इति श्रीमत् भगवत् गीतासु उपनिषत्सु

ब्रह्म विद्यायां योग शास्त्रे श्रीकृष्ण अर्जुन संवादे

अर्जुन विषाद योगः नाम प्रथमः अध्यायः ॥ १॥

Aphorism

Thus in the Upanishads of the glorious Bhagavad Gita, the science of Brahma Vidya, the scripture of yoga, the dialogue between Sri Krishna and Arjuna, the first discourse entitled: THE YOGA OF DESPONDENCY OF ARJUNA.

Meaning

इति – thus; श्रीमत् – blessed; भगवत् – Bhagavad; गीतासु - Gita; उपनिषत्सु – in the Upanishads; ब्रह्म – Brahma; विद्यायां – eternal science; योग – yoga; शास्त्रे – scripture; कृष्ण – Sri Krishna; अर्जुन – Arjuna; संवादे – in the dialogue; अर्जुन – Arjuna; विषाद – despondency; योगः – Yoga; नाम – named; प्रथमः – first; अध्यायः – chapter;

Please report errors to: shivoham101b@gmail.com